Velhorst 5, Lochem
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Omschrijving onderdeel 2:
HISTORISCHE PARKAANLEG.
Rond het huis ligt een vroeg 19de-eeuwse landschappelijke aanleg op basis van een eenvoudige oudere geometrische aanleg, waarvan alleen de oprijlaan en de zichtas door het huis (in gewijzigde vorm weliswaar) resteren; vanaf de Lageweg voert een lange rechte geasfalteerde oprijlaan met dubbele rijen beuk in driehoeksverband noordwaarts naar het ronde voorplein van het huis; halverwege de lengte heeft de laan een knik; op dat punt gaat een vroeger gebruikt noord-zuid lopend laandeel als breed zandpad rechtdoor. Tot in de jaren zestig van de 20ste eeuw liep de laan rechtdoor en via een rechte hoek naar het westen loodrecht op het midden van het huis af; het nog bestaande deel is ook met beuk beplant; in de vork van de beide lanen een bosvijver. Het voorplein ligt midden voor het huis en is met de oprijlaan verbonden door een kort pad, dat opgesloten ligt tussen heestergroepen, waarin enkele oude eiken; het plein bestaat uit een door een breed asfaltpad omgeven rond grasperk met in het midden een door heesters omgeven zandstenen sokkel (zie onder 9); het voorplein wordt aan de zuidkant begrensd door het koetshuis (zie onder 3), aan de noordkant gaat het over in de zgn. Polhof. Het voorplein en de Polhof vormden een besloten ruimte, die van het park achter het huis door een grote solitaire eik (gekapt in de jaren zestig) visueel was gescheiden. Een zelfde visuele scheiding door een rode beuk heeft tot 1964 bestaan tussen het huis en het koetshuis. Het eigenlijke landschapspark is bescheiden van omvang en strekt zich met name ten westen en noorden van het huis uit. De aanleg bestaat uit een parkweide, waarin twee langgerekte vijvers (de Huisvijver en de Spiegel- of Achtervijver) en solitairen. De ene vijver, de Huisvijver, ligt direct ten noorden van het huis; de andere, de Spiegel- of Achtervijver, ligt ten westen van het huis aan het einde van de aanleg; deze vijver staat in verbinding met een oude Berkelarm. Vanuit het huis zijn verschillende vista's en wandelingen over en door het landschap op de boerderijen. Een vista loopt over de parkweide en de Spiegel of Achtervijver het open landschap in richting Berkel. Het gezicht wordt aan de noordkant begeleid door een met bosschages en bomen beplante sloot, die vanaf de huisvijver westwaarts naar de Berkelarm loopt. Een tweede vista is vanaf het huis in oostelijke richting, de voormalige haakse toegangslaan. Daarnaast is een zicht naar het noordoosten over de Polhof naar een ovale parkweide met ronde kom en solitairen, omgeven door een houtwal. Ten zuiden van genoemde aanleg ligt een perceel oud loofbos met enkele rechte paden doorsneden. In het meest westelijke stuk staat een 18de-eeuwse koepel; in het Boombosch met voornamelijk eik en beuk een onderbegroeiing van rododendrons. Ten oosten van dit bosperceel en ten zuiden van het huis ligt de relatief grote, in vakken verdeelde, moestuin met boomgaard, voor het grootste deel omgeven door meidoorn- en beukenhagen. In 1817 werd de bestaande nutstuin veranderd: er werd een van de Cloese afkomstige druivenkas geplaatst, een tuinmuur werd opgemetseld. In 1913 werd een gedeelte van de paardenstal tot oranjerie verbouwd. De moestuin en boomgaard worden van elkaar gescheiden door een schutting. Er zijn nog twee resten van kassen en drie koude bakken. Ten zuiden van de moestuin, langs de oprijlaan, ligt het boerderijcomplex Nieboer, aan het eind van de oprijlaan aan de noordkant het boerderijcomplex Scholten. Parallel aan en oostelijk van de noord-zuid lopende laan loopt een oude schapendrift, die op de kadastrale minuut van 1825 'Allée' genoemd wordt. Aan het eind van de schapendrift ligt het boerderijcomplex 'Aytink'.
Waardering
HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG, behorende tot de historische buitenplaats de Velhorst, van algemeen cultuurhistorisch en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom
- vanwege het goed bewaard gebleven 19de-eeuwse landschapspark over een ouder geometrisch systeem
- vanwege de wandelingen vanuit en rond het huis met verschillende vista's
- vanwege de landschappelijk-visuele kwaliteiten, met name vanuit het Berkeldal gezien
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
HISTORISCHE BUITENPLAATS DE VELHORST
Omschrijving complex:
De historische buitenplaats De Velhorst vormt de kern en ligt aan de noordrand van het gelijknamige landgoed, dat ruim 300 ha. groot is; de buitenplaats bestaat uit een 18de-eeuws landhuis met bijgebouwen, boomgaard en moestuin en drie boerderijcomplexen, gelegen in en rond een landschappelijk park uit het begin van de 19de eeuw. Het geheel ligt ten noorden van de Lageweg enkele kilometers ten westen van Lochem. Het park is met deze weg verbonden via de oprijlaan met beuken; de buitenplaats ligt in het stroomdal op de zuidoever van de Berkel in de voormalige marke Klein Dochteren en wordt omgeven door bossen, weiden, akkers en erven van boerderijen van het eigen landgoed. Hoewel de Velhorst in de 14de eeuw al wordt genoemd is er pas sprake van een buitenplaats in 1678. In een hypotheekacte uit dat jaar wordt geschreven: 'de erven en goederen Velhorst ... met het huys daerop staende, bij hun comparanten bewoond'. Dit is het eerste jaar waarin sprake is van een 'huys', dat overigens een spieker was. De eigenaar en bewoner was Diederik van der Wall, telg uit een Zutphens regentengeslacht. Het goed de Velhorst bestond volgens een transportakte uit 1683 uit 'oude en nieuwe landerijen, aangekocht of aangemaakt, bestaande in huizen (lees spieker en boerderijen), boomgaarden, bouw- en weidelanden tienden, inslagen en plantagien...'. In 1741 werd de 17de-eeuwse spieker gedeeltelijk afgebroken en verbouwd door de eigenaar Ernst van Löben Sels uit Zutphen, die was gehuwd met Petronella Op ten Noort. Zij had de Velhorst met haar huwelijk ingebracht. Het huis kreeg een voorgevel van vijf traveeën breed en een kelderverdieping, twee bouwlagen en een kap hoog. De middelste travee werd driezijdig uitgebouwd. Aan die bouwfase herinnert een gevelsteen in de stoep met 'E. Van Löben Sels en P.C. Op ten Noort haec otia f(ecerunt) 1741'. Ook het koetshuis aan het voorplein dagtekent van deze bouwperiode. Het terrein rond het huis, voordien in agrarisch gebruik, werd veranderd in een park- en bosaanleg. Er werden vijvers gegraven, een sterrenbos, berceau en moestuinen werden aangelegd. De zgn. Hottingerkaart uit omstreeks 1785 geeft een beeld van de toenmalige aanleg: achter het huis ligt tegen de Berkel een rechthoekige, in zessen verdeelde tuin met een centrale as, omgeven door een houtsingel. In 1819 werden huis en tuin wederom ingrijpend veranderd. Het huis werd naar achteren toe uitgebreid tot een blokvormig gebouw. De middenpartij werd met een attiek verhoogd. De afwerking van het interieur volgde in 1829. Het park kreeg een landschappelijke aankleding waarbij de vijvers werden vergraven, slingerende paden en rondwandelingen werden aangelegd. Uit 1818 dateert een ontwerp van het park door H.J. v.d. Berg, dat, getuige de kadastrale minuut van 1825, grotendeels zo is uitgevoerd. Rond het huis lag een siertuin en zuidelijk van het huis een nutstuin met moestuin en kassen alsmede een boomgaard. Langs het huis liep, volgens de kadastrale minuut, een brede laan die de boerderijen Scholten (aan de noordkant) en Nieboer (ten zuiden van het huis) ontsloten en op de Lageweg uitkwam. Een tweede laan staat haaks op het huis. Met een rechte hoek voegt deze zich bij de eerst genoemde brede oprijlaan. In de punt van beide lanen ligt een vijfzijdig vijver ('water als bouwland'). Grote wijzigingen hebben sindsdien niet plaats gevonden. Zelfs de vijver in de punt is nog steeds aanwezig, zij het enigszins veranderd van vorm. In 1973 werd het landgoed de Velhorst gelegateerd aan de Vereniging Natuurmonumenten.
De historische buitenplaats De Velhorst bestaat uit de volgende onderdelen: HUIS (1), PARKAANLEG (2), KOETSHUIS (3), SCHUREN (4), TUINKOEPELS (5), INRIJHEK (6), TUINMUUR en SCHUTTING (7), KASSEN en BAKKEN (8) en TUINSIERADEN (9), CHAUFFEURSWONING (10), BOERDERIJCOMPLEX NIEBOER (11-16), BOERDERIJCOMPLEX AYTINK (17-19), BOERDERIJCOMPLEX SCHOLTEN (20-22)..
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Waardering
De historische buitenplaats De Velhorst is van algemeen cultuurhistorisch belang
- als goed voorbeeld van de landschappelijk-visuele en historische verwevenheid van een klein vroeg 19de-eeuws landschappelijk park en het omringende landgoed met bossen en boerderijen door middel van wandelingen en vista's.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Historische aanleg | Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Velhorst | 5 | – | 7241 TB | Lochem | – | BY | Ja |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | E | 3119 | – | Laren Gelderland |
| – | E | 3118 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1121 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 71 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 47 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 130 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 128 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 127 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 44 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 125 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1104 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 782 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 124 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 783 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 122 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 114 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 113 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 112 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 110 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 107 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1120 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1119 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 805 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 106 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 104 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 48 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 49 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 52 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1122 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 103 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1106 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1123 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 45 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 806 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1124 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 100 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1125 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 807 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1030 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1031 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 99 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 98 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 97 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 96 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 53 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 95 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 94 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 85 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 82 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1118 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1060 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1126 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 1128 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 46 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 70 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 54 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 81 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 75 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 74 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 42 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 56 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 57 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 780 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 43 | – | Laren Gelderland |
| – | F | 781 | – | Laren Gelderland |