Inleiding

Het complex van de RIOOLWATERZUIVERINGSINRICHTING (RWZI) te Tilburg-Oost is gelegen langs het Wilhelminakanaal en wordt omsloten door de Hoevense Kanaaldijk en de Expeditieweg. Het terrein heeft een omvang van circa 340 bij 210 meter. Van de vele complexonderdelen worden voor bescherming voorgedragen de oudste in de noordwestelijke hoek van het terrein. Deze tussen 1927 en 1937 gebouwde objecten maken in hun onderlinge samenhang de procesgang inzichtelijk. I Het rioolgemaal met de waterkelder (5 en 4) II Het voorbeluchtingsbassin (7) annex vetvanger (9) III Het bezinkbassin (10) IV De beluchtingstank (13) V De nabezinkbak (14) VI Het slibgemaal (11) VII Het gebouwtje met pomp- en laboratoriumruimte (ongenum- merd) VIII Het transformatorgebouwtje (28) IX Het gebouw voor de eigen watervoorziening (32) (De getallen tussen haakjes verwijzen naar de bijgevoegde plattegrond.)

Omschrijving

Al vanaf 1904 werd ter plaatse geëxperimenteerd met de zuivering van omvangrijke stromen rioolafvalwater in het stroomgebied van de Leij, wat samenhing met de snelle groei van de stad Tilburg als gevolg van de industrialisatie. Die pioniersrol op het gebied van de afvalwaterzuivering heeft de stad lange tijd behouden en het voorgedragen complex getuigt daarvan. In zijn pioniersrol was het complex ook van internationale betekenis.

In 1927 werd de proefopstelling van de Duitse chemicus Dr. Penschuck in gebruik genomen. Omdat deze niet direkt bevredigende resultaten opleverde, liet de uitbreiding op zich wachten tot de jaren '30. Pas in 1937 werd de definitieve zuiveringsinrichting in gebruik genomen, naar een ontwerp van Publieke Werken van de gemeente Tilburg in samenwerking met het Rijksinstituut voor Zuivering van Afvalwater.

In latere fasen is het complex uitgebreid. Op dit moment is het nog in bedrijf maar op korte termijn zal het worden gemoderniseerd of verplaatst. De oudste onderdelen worden alleen bij overbelasting ingezet. Enkele jaren geleden zijn drie waardevolle onderdelen gesloopt, te weten: de zandvang van het rioolgemaal (3), het gebouw voor chemische slibverwerking (12) en de dienstwoning (27). Ook de omvangrijke slib- en vloeivelden zijn niet meer herkenbaar.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische en technische ontwikkeling: het is een uitdrukking van een belangrijke fase in de ontwikkeling van de rioolwaterzuivering en het vervulde een pioniersrol. Het is illustratief omdat de funktie goed aan de gebouwde objecten is af te lezen en de procesgang inzichtelijk is. Het heeft daarmee een hoge getuigende waarde. Het complex heeft architectuurhistorische waarde vanwege de aanwezige elementen van het Nieuwe Bouwen, de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur en de toepassing van beton. Het complex heeft ensemblewaarde vanwege de situering ten opzichte van de stad Tilburg en het Wilhelminakanaal, de verbondenheid met de ontwikkeling van Tilburg en de wijze waarop het terrein is ingericht. De nog aanwezige oorspronkelijke onderdelen zijn ieder afzonderlijk en in hun onderlinge samenhang nog voldoende herkenbaar en gaaf bewaard gebleven. In nationaal opzicht is het complex bijzonder zeldzaam.