De Schans, Tilburg

Inleiding

Het WOONHUIS, bekend als de 'bovenmeesterswoning', werd volgens de gevelsteen gebouwd in 1873 in opdracht van M.J.A.M. Reijnen, een 'boer in ruste, afkomstig uit Moergestel'. Het pand heeft Eclectische elementen. De aanbouw aan de achterzijde is wellicht korte tijd later gebouwd.

Omschrijving

In handgevormde baksteen opgetrokken eenlaags woonhuis onder evenwijdig met de rooilijn geplaatst zadeldak gedekt met oud-Hollandse pannen. In de symmetrische voorgevel, welke met een betere kwaliteit baksteen is opgetrokken dan de overige delen van het woonhuis, vijf vensterassen met een getoogde stuc-omlijsting met kuif. Centraal een deels beglaasde paneeldeur voorzien van ajour smeedijzeren deurroosters en de oorspronkelijke (metalen) grepen en een hardstenen dorpel. Boven de deur een getoogd bovenlicht voorzien van een (los ingezette, niet oorspronkelijke) levensboom. Aan weerszijden van de deur twee (in stijl vernieuwde) zesruits getoogde schuifvensters met de nog oorspronkelijke tweeruits bovenlichten en hardstenen dorpels die deel uitmaken van een cordonlijst. De voorgevel wordt aan de bovenzijde begrensd door een gestucte architraaf waarboven een bakgoot op geprofileerde klossen. Beide zijgevels zijn opgetrokken als doorgemetselde topgevels met vlechtingen en afgewerkt met cementstenen daklijsten met op de top enigszins uitkragende, achthoekige schoorstenen op een vierkante basis. In de rechterzijgevel op de verdieping twee T-vensters met gedeeld bovenlicht en voorzien van een hardstenen dorpel. In de gevel bevinden zich enkele steekankers. In de linkerzijgevel beneden twee (in stijl vernieuwde) zesruits schuifvensters met de oorspronkelijke tweeruits bovenlichten. Op de verdieping twee vierruits schuifvensters met tweeruits bovenlicht. Alle vensters in de zijgevels bezitten hardstenen dorpels en zijn geplaatst onder een rechte strek. In de linker zijgevel twee koekoeken met tweeruits kelderramen met diefijzers, het linker (gedicht) onder een getoogde strek. In deze gevel tevens enkele steekankers. In de achtergevel aan de linkerzijde twee zesruits schuifvensters met hardstenen dorpel en tweeruits bovenlicht onder strek. De luiken ontbreken, de duimen zijn echter nog aanwezig. Links een opgeklampte deur met gietijzeren, door kleine roeden gedeeld bovenlicht bezet met blank gedecoreerd glas. De deur verleent toegang tot de centrale hal in het woonhuis.

Onder de mastgoot, geplaatst op de muur, een blok- en zaagtandfries. In het dakschild twee zestienpans dakramen. Het rechterdeel van de achtergevel wordt ingenomen door een haaks op het woonhuis opgetrokken eenlaagse aanbouw onder zadeldak dat insteekt in het hoofddak. Het is gedekt met oud-Hollandse pannen. Onder de dakrand een tandlijst. Gezien de nog aanwezige bouwsporen was hier oorspronkelijk een identieke lijst als bij het woonhuis aanwezig. In de aanbouw zijn een bijkeuken, later ingebouwd toilet en een voormalige kleine stal ondergebracht. In de gevel aan de tuinzijde van de aanbouw een paneeldeur met bovenlicht en terrazzo dorpel gevolgd door een vierruits schuifvenster waarvan de luiken ontbreken, met hardstenen dorpel en tweeruits bovenlicht. Rechts in de gevel twee opgeklampte deuren met gedeelde bovenlichten. Tussen beide deuren bevindt zich een klein, uit kraaldelen opgeklampt luik waarvan de functie niet geheel duidelijk is. Het geeft toegang tot de achterste ruimte van de aanbouw die waarschijnlijk dienst deed als stal. Uitgezonderd dit luik zijn alle gevelopeningen voorzien van een strek. De aanbouw is onderkelderd en voorzien van een centraal op het dak geplaatste schoorsteen. In de topgevel van deze aanbouw een vernieuwd halfrond venster onder boogrug met bakstenen dorpel. Op de verdieping een opgeklampt luik onder rondboog met gecementeerd boogveld. Het metselwerk langs de randen lijkt verstoord. Het dak heeft hier een overstek met geprofileerde windveren. In de gevel steekankers.

De achterzijde van deze uitbouw is, afgezien van twee kleine nieuw ingezette eenruits vensters, blind en voorzien van een eenvoudig bloktandfries en enkele steekankers. Een goot ontbreekt. Het interieur is op de begane grond als volgt ingedeeld: een centrale gang, uitkomend op een keuken welke zich aan de linkerzijde van het pand bevindt. Aan weerszijden van de gang een zogeheten 'voorkamer', aan de rechterzijde middels een later aangebrachte boog verbonden met de erachter gelegen 'huiskamer'. In dit nagenoeg ongewijzigde interieur bevindt zich nog een groot deel van de oorspronkelijke inrichting. In de hal een gestuct cassettenplafond met Art-Nouveau schildering. In de voorkamer rechts van de gang een rijk gestuct, eveneens gepolychromeerd plafond. In de andere voorkamer een eenvoudiger gestuct plafond met geschilderde rozet. De vloer van de hal is belegd met een terrazzovloer. Alle vertrekken zijn afgesloten middels paneeldeuren. In de keuken bevinden zich een hoge schouw en een hoog in de muur geplaatste kast met gedeelde paneeldeuren. Hieronder een doorgang naar de voorkamer met in deze doorgang een kast afgesloten met een gedeelde paneeldeur. Een andere paneeldeur in de keuken verleend via een bakstenen trap toegang tot de kelder met troggewelven op stalen ribben, een spoelbak en gemetselde wijnrekken. De indeling op de verdieping is, hoewel met gebruikmaking van de oorspronkelijke elementen (o.a. paneeldeuren), gewijzigd. De verdieping is toegankelijk via de oorspronkelijke trap welke op de etage is voorzien van een houten balustrade met geprofileerde stijlen.

Waardering

Het woonhuis is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als uitdrukking van een culturele, sociaal-economische en geestelijke ontwikkeling welke zichtbaar is in de bewaard gebleven structuur van landschap en bebouwing. Het is van belang voor de typologische ontwikkeling van het woonhuis. Het heeft architectuurhistorische waarden wegens de eenvoudige traditionele stijl. Het heeft ensemblewaarde als deel van een complex, dat tevens van belang is wegens de historisch-ruimtelijke waarden die tot uiting komen in de samenhang van de functies van de bebouwing, de schaal en de relatie met de open ruimten. Het is bovendien van belang vanwege de in- en uitwendige gaafheid en de samenhang met het gehele ensemble.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer
521106
Complexnaam
Complex De Schans
Provincie
Gemeente
Plaats
Complexomschrijving

Inleiding

De Schans, voorheen Heikant geheten, was van oorsprong een driehoekige 'plaetse'. Het vormde rond 1600 de kern van de herdgang Heijdseijde, op enig moment gesplitst in Oosten- en Westen-Heikant. Oosten- en Westen-Heikant werden bij de nieuwe wijkindeling in 1879 weer samengevoegd tot de wijk Heikant. Tot in het begin van de twintigste eeuw was de Heikant nog geheel afgezonderd van de stad. De oude structuur en het wegenstelsel zijn mede hierdoor nog goed herkenbaar. Als gevolg van verdergaande ontwikkelingen ontstond rond het plein een lintbebouwde structuur die het karakter heeft van een dorpscentrum hetgeen nog zichtbaar is in de maat, schaal en functie van de bebouwing die voornamelijk dateert uit de negentiende en twintigste eeuw.

In 1871 besloot mgr. Zwijsen tot de oprichting van de parochie Heikant waarna in 1872 werd begonnen met de fundering van een nieuw te bouwen kerk aldaar. Op 8 september 1873 werd de kerk door deken W. van der Ven gewijd en vervolgens op 23 juni 1879 door mgr. Godschalk geconsacreerd. Eerste pastoor van de nieuwe parochie was Leonardus van der Steen (1873-1904) onder wiens pastoraat de pastorie werd gebouwd (1874). Vanaf 1902 vestigden enkele leden van de door mgr. Zwijsen gestichte congregatie van de Zusters van Liefde zich op de Heikant. Zij legden zich onder andere toe op het onderwijs voor meisjes. Onder pastoor H. van de Veerdonk (1904-1935) werd de school uitgebreid en verrees er tevens een patronaatsgebouw. Ter gelegenheid van zijn veertigjarig priesterjubileum kreeg pastoor Van de Veerdonk in 1924 van de parochianen een Mariabeeld aangeboden dat tegenover de kerk werd geplaatst.

Omschrijving

De bebouwing die deel uitmaakt van het hieronder beschreven complex concentreert zich langs de noord-westzijde van het driehoekige plein met achtereenvolgens de KERK (1), de PASTORIE (2), het KLOOSTER (3) en de SCHOOL (4). Tegenover het klooster en de school werd het PATRONAATSGEBOUW (5) opgetrokken. Op de zuid-oostelijke punt van het plein staat het WOONHUIS (6), genaamd het 'bovenmeestershuis'. Tenslotte staat tegenover de kerk een MARIABEELD (7). De Schans is een sinds 1982 van gemeentewege beschermd stadsgezicht onder de naam 'De Oude Heikant'.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als uitdrukking van een culturele, sociaal-economische en geestelijke ontwikkeling welke zichtbaar is in de bewaard gebleven ruimtelijke structuur van landschap en bebouwing. Het complex is tevens van belang wegens de historisch-ruimtelijke waarden die tot uiting komen in de samenhang van de functies van de bebouwing, de schaal en de relatie met de open ruimten. Deze waarden worden versterkt door de situationele waarden: de samenhang van historisch-ruimtelijke, structurele en functionele kwaliteiten van de bebouwde en onbebouwde ruimte. De beschreven bebouwing is bovendien van belang vanwege de gaafheid van de meeste onderdelen en het gehele ensemble.

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Woonhuis Woningen en woningbouwcomplexen Woonhuis(K) oorspronkelijke functie Ja
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
De Schans 43 – 5011 EM Tilburg – – Ja
Percelen
Kadastraal perceel Kadastrale sectie Kadastraal object Appartement Kadastrale gemeente
– S 782 – Tilburg
Bouwperioden
Start Eind Notitie Beschrijving
1873 1873 – vervaardiging
1874 1874 – verbouwing
Naar boven