Inleiding

VILLA `Klein Hondsbeek' (oorspronkelijk `Villa Elsa'), met TOEGANGSHEK, is gelegen aan de Rijksstraatweg in Beek. Het woonhuis is gebouwd in 1911 in opdracht van de toen bejaarde J.A. van den Dungen, chocoladefabrikant te Nijmegen en uitgevoerd in Eclectische stijl. Van 1927 tot 1984 is het pand aaneengesloten bewoond door de hervormde predikanten van Beek en Ubbergen. De villa heeft een rijke hoofdvorm gekarakteriseerd door torenlichaam en topgevelrisalieten, waarbinnen een rijke ornamentiek met pleisterwerk is toegepast. Naast Classicistische motieven zijn Art Nouveau-motieven toegepast onder meer in de ingangspartij, het glas-in-lood en het interieur. Het pand is gelegen op een hooggelegen perceel, op de hoek van de Rijksstraatweg en de later over een deel van het perceel aangelegde P.C. Hooftstraat. Aan de overzijde van de straat bevindt zich de beboste stuwwal. Beide zijden van de Rijksstraatweg zijn bebouwd met villa's en middenstandswoningen vanaf ongeveer het tweede kwart van de negentiende eeuw. Aan de achterzijde kijken de huizen op dit deel van de Rijksstraatweg vrij uit over het Ooijpoldergebied. Het huis wordt omgeven door een tuin aan vier zijden, waarin zich oorspronkelijk een schuur bevond die in 1995 vervangen is door nieuwbouw. Aan de straatzijden is de tuin begrensd door een haag, waarin zich oorspronkelijk twee inrijhekken met gemetselde kolommen bevonden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn deze beschadigd en van het gespaard gebleven materiaal is een nieuw TOEGANGSHEK samengesteld.

Omschrijving

Vrijstaande en onderkelderde VILLA opgetrokken in baksteen op een rechthoekig grondplan, met uitspringende geveldelen in de vorm van risalieten met en zonder topgevels, een serre, erker en hoektoren. Het pand is twee bouwlagen en een zolderverdieping hoog onder een afgeplat schilddak waarvan de schilden belegd zijn met leien in Maasdekking. De uitbouwen hebben elk hun eigen dak eveneens met leien belegd, te weten aangekapte zadeldaken over de risalieten en een rijk uitgewerkt torendak op de hoektoren. In het voorschild bevindt zich een oorspronkelijke, in zink uitgevoerde oeil-de-boeuf. In het dak bevinden zich voorts zeven niet-oorspronkelijke dakramen. De afwatering vindt plaats via een geprofileerde bakgoot op klossen, en vernieuwde regenpijpen. In het rechter zijschild en achterschild bevinden zich schoorstenen met keramische pijpen. De gevels hebben een hardstenen plint en zijn gemetseld in kruisverband. Het metselwerk wordt verlevendigd door gepleisterde speklagen (ter hoogte van onder- en wisseldorpels van vensters) met in de voorgevel en het torenlichaam kussens ter hoogte van de wisseldorpels van de vensters. Voorts gepleisterde waterlijsten en andere siermotieven. In de gevels zijn voornamelijk ongedeelde schuifvensters (begane grond) en stolpvensters (verdieping) toegepast, met voornamelijk enkelruits bovenlichten. De vensters hebben aan de onderzijde een hardstenen lekdorpel en worden aan de bovenzijde afgesloten door segmentbogen (eerste bouwlaag) of hanenkammen (verdieping), die zijn voorzien van gepleisterde geboorte- en sluitstenen.

De asymmetrisch ingedeelde VOORGEVEL (Rijksstraatweg) heeft rechts een op de gevelhoek aansluitend zeszijdig torenlichaam. De rest van de gevel bestaat uit een iets terugliggend rechterdeel en een licht vooruitspringend linkerdeel, dat als topgevel is uitgevoerd. De toren heeft in de eerste en tweede bouwlaag smalle schuifvensters in alle zijden. Onder de vensters van de tweede bouwlaag bevinden zich velden met siermetselwerk. De derde bouwlaag van het torentje bevat kleine, ongedeelde openslaande vensters onder rondboogvormige bovenlichten. Deze vensters worden omgeven door pilasters met volutenkapitelen die de gemetselde rondboog dragen. De bekroning van de toren bestaat uit een geprofileerde kroonlijst, een zeszijdig met leien gedekt dak en een ui-vormige torenspits op een open lantaarn. Het geheel wordt bekroond door een smeedijzeren windvaan. In het terugliggende geveldeel bevindt zich in het midden van elke bouwlaag een venster zoals beschreven. De risaliet heeft in de eerste bouwlaag een driezijdige erker met schuifvensters, op de hoeken voorzien van rondgemetselde pilasters met witgepleisterde volutenkapitelen en afgesloten door een kroonlijst en een driezijdig leien dak. Op de verdieping bevindt zich een stolpvenster en in de topgevel een klein schuifvenster. Op de overgang tussen gevel en topgevel bevindt zich een fries van gepleisterde schelpmotieven. De topgevel zelf heeft gepleisterde, voluutachtige schouderstukken en een bekroning in de vorm van een trapgevel. De speklaagdetaillering loopt over deze topgevel door. De trapgevel heeft een smeedijzeren sieranker en wordt bekroond door een smeedijzeren siernaald. In de smalle voorzijde van de eenlaags aanbouw die links aansluit, bevindt zich een segmentboogvormig afgesloten ingangsportiek. De gevel van dit portiek is iets boven de gootlijst doorgetrokken en wordt afgesloten met een natuurstenen deklijst met hoekbekroningen. Hieronder loopt een fries van blinde nisjes. De ingang van het portiek heeft een smeedijzeren versierde trekstang onder de segmentboog. De voordeur heeft een driedelig bovenlicht en is een houten paneeldeur met ruiten en traliewerk. De deur is met ingesneden Art Nouveau-motieven geornamenteerd, die in het interieur terugkomen. Het portiek heeft een hardstenen stoep. Centraal tegen de RECHTER ZIJGEVEL bevindt zich een forse serre, die is opgebouwd in houten stijl- en regelwerk op een hardstenen onderbouw. Het bouwwerk wordt afgesloten door een vijfzijdig schilddak met plat, dat een balkon vormt en omgeven is door een balustrade in hout met smeedijzeren spijltjes. De bovenlichten van de serre zijn voorzien van fraai gedetailleerd glas-in-lood. Naar het balkon leiden twee dubbele deuren met onderpanelen en ruiten, onder enkelruits bovenlicht. In de tweede bouwlaag links naast de toren bevindt zich een luidklok. De ACHTERGEVEL bestaat uit een terugliggend linkerdeel, waarvoor zich een terras bevindt dat door een opengewerkte, gemetselde terrasmuur is omgeven en aan weerszijden van de doorgang is voorzien van een leeuw. Naar het terras leiden dubbele tuindeuren onder tweedelig bovenlicht, afgesloten met een strek. Op de verdieping bevindt zich een stolpvenster onder enkelruits bovenlicht. Het vooruitspringende geveldeel bevat in de eerste bouwlaag een stolpvenster onder segmentboog en op de verdieping wederom een stolpvenster. De sobere LINKER ZIJGEVEL heeft een als topgevel uitgevoerd rechter geveldeel, waarvan de detaillering vrijwel gelijk is aan die van de voorgevel. De gevel springt in het midden iets naar voren ten behoeve van de trappartij, en bezit hier een groot traplicht onder een strek. Hiervoor loopt een brede, eenlaags platgedekte uitbouw met een dienstdeur in de achterzijde. Links ervan bevindt zich een lagere en ondiepere aanbouw met eveneens een buitendeur met zijlicht. In de zijgevel van de uitbouw bevinden zich vier kleine vensters met diefijzers.

De indeling van het INTERIEUR is gaaf bewaard gebleven en bevat op de begane grond een tochtportaal dat uitkomt op een grote hal met trappartij. Aan deze hal grenzen de woon- en dienstvertrekken, zoals kamers-en-suite die toegang geven tot de serre. Op de verdieping liggen een aantal slaapvertrekken aan een overloop. De zolder heeft een beschoten kap en is heringericht ten behoeve van een appartement, waarbinnen de oorspronkelijke dienstbodenkamers nog herkenbaar zijn. Onder de bewaard gebleven elementen bevinden zich een tochtportaal met marmeren vloer en een tochtdeur met in geometrische Art Nouveau bewerkt glas. Het tochtportaal en de hal zijn voorzien van een gepaneelde lambrizering. Naar de verdieping leidt een houten bordestrap met geornamenteerde trappaal, die nog de oorspronkelijke messing lamp bezit, voorzien van geometrische Art Nouveau versiering (standaard is verloren gegaan). Het grote traplicht is voorzien van glas-in-lood in Art Nouveau-stijl. Alle oorspronkelijke binnendeuren (paneeldeuren) zijn nog aanwezig evenals het oorspronkelijke hang- en sluitwerk van de vensters. In de vertrekken van de begane grond bevinden zich drie marmeren schoorsteenmantels, waarvan er twee beschilderd zijn. De serre heeft nog een originele tegelvoer. De kamers op de begane grond en de verdieping bezitten stucplafonds. In keuken een oorspronkelijke kast met veelruits deuren. De kelder is gedeeltelijk belegd met estrikken en deels onbevloerd. De bogen waarop het pand is gefundeerd zijn hier zichtbaar.

Het TOEGANGSHEK bestaat uit twee kolommen met hardstenen afdekplaten met de teksten "Villa/Villa" en hiertussen een smeedijzeren dubbel draaihek.

Waardering

VILLA `Klein Hondsbeek', voorheen `Elsa' met TOEGANGSHEK, gebouwd in 1911

-Van architectuurhistorische waarde als goed en gaaf bewaard voorbeeld van een rijk uitgevoerde, kleine villa in eclectische stijl met hoogwaardige esthetische kwaliteiten die onder meer tot uiting komen in de hoofdvorm met torentje en de goed verzorgde detaillering. Het interieur is in hoge mate in tact gebleven en bevat waardevolle elementen die de monumentale waarde van het pand onderstrepen.

-Van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van de bebouwing aan de Rijksstraatweg, die voor een belangrijk deel wordt gekarakteriseerd door grote en kleine villa's uit de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Vanwege de uiterlijke verschijningsvorm - het is een van de rijker uitgevoerde en meest gaaf bewaarde exemplaren - speelt de villa een belangrijke rol in het instandhouden van het karakter van de straat.

- Van cultuurhistorische waarde als herkenbaar element uit een maatschappelijke ontwikkeling. Het pand is gebouwd als huisvesting voor een kapitaalkrachtige stedelijke elite, die zich in toenemende mate vestigde in villa's in dit landschappelijk aantrekkelijke gebied.