Inleiding

MONUMENT opgericht voor Graaf Adolf, ter herdenking van de slag bij Heiligerlee in 1568. Dit was de eerste zege in de 80-jarige oorlog op de Spaanse bezetter. Graaf Adolf, broer van Willem van Oranje, liet bij deze slag het leven. Het monument kwam in 1872 gereed en werd ontworpen door de schilder J.H. Egenberger en de architect P. Schenkenberg van Mierop. Het werk werd uitgevoerd door de beeldhouwer J. Geefs uit Antwerpen.

Eerder stond op deze plek een obelisk, opgericht door de bewoners van Heiligerlee in 1826. In 1868 werd echter naar aanleiding van de 300-jarige herdenking van de slag een prijsvraag uitgeschreven. Deze drie-dimensionale compositie werd het winnende ontwerp en werd onthuld in 1873 door Willem III. De beeldengroep stelt voor een stervende graaf Adolf van Nassau (symboliseert de Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd) die dodelijk gewond ligt aan de voeten van de Nederlandse maagd. Achter de maagd staat de brullende Nederlandse leeuw, die naar het zuiden kijkt waar de vijand vandaan komt.

Omdat het monument bijzonder te lijden heeft gehad onder de weersinvloeden, liet de Rijksgebouwendienst in 1974, 1987/88 en 1996 een aantal restauraties uitvoeren.

Het monument is gelegen op een verhoogd terrein in een parkachtig aangelegd groengebied aan de westzijde van Heiligerlee. Aan de voorzijde staat een zwarte populier, geplant in 1860-1870, één van de zwaarste exemplaren van deze soort in de noordelijke provincies. Aan de rechterzijde ligt een pad met aan de straatzijde een fraai toegangshek. Het hek is onlangs bijna geheel vernieuwd waardoor het niet voor bescherming van rijkswege in aanmerking komt.

Omschrijving

MONUMENT bestaande uit een beeldengroep van geverfde kalksteen (vier soorten) staande op een achthoekige geprofileerde sokkel van Belgische hardsteen. De beeldengroep stelt voor de stervende graaf Adolf van Nassau (symboliseert de Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd) die dodelijk gewond ligt aan de voeten van de Nederlandse maagd, die hem beschermt met schild en zwaard. De graaf houdt met zijn rechterhand krampachtig het vaandel vast, waarop staat geschreven Recuperare Aut Mori (herwinnen of sterven). Achter de Nederlandse maagd staat de brullende Nederlandse leeuw, die naar het zuiden kijkt waar de vijand vandaan komt. Hij houdt zijn poot stevig op een oorkonde, waarmee hij uitdrukt: "Wat in de klauwen van de leeuw is, ontrukt hem geen mens". In de basis van de beeldengroep is gekerfd `J.H. Egenberger nv' `geefs. sculps.'.

In de steen aan de voorzijde (zuidkant) van de sokkel: `23 mei 1568. De eerste zege in de Tachtigjarige Worsteling voor de vrijheid der Nederlanden'. In de steen aan de westzijde: `Oranje met Nederland verbonden'. In de steen aan de achterzijde (noordkant): `23 mei 1868: Door het nageslacht der vaderen gewijd'. In de steen aan de oostzijde: `Graaf Adolf van Nassau bleef in den roemrijken slag.

Waardering

Monument van algemeen belang vanwege cultuurhistorische waarde:

- als zeldzaam voorbeeld van een monument uit 1872 in de provincie Groningen

- vanwege de fraaie ruimtelijke compositie en zorgvuldige detaillering

- vanwege de hoge mate van gaafheid

- vanwege de monumentale ligging

- als herinnering aan de slag bij Heiligerlee