Inleiding

PAROCHIECOMPLEX St. Martinus' bestaande uit KERK, PASTORIE met KOETSHUIS, BEGRAAFPLAATS, ZUSTERKLOOSTER en KLEUTERSCHOOL. Het complex is gelegen in het voormalige buurtschap Oosterhof aan de noordoostelijke rand van het dorp Vaassen. De oorsprong van een katholieke kerk op deze plaats gaat terug tot de eerste helft van de achttiende eeuw, toen er een schuilkerk werd gevestigd in het oude huis Den Oosterhoff, dat in eigendom was van het nabijgelegen kasteel De Cannenburg. Vanaf de Reformatie werden reeds diensten op de Cannenburg gehouden. Wellicht is het huis Den Oosterhof verwerkt in het achterhuis van de huidige pastorie (1875), die zichtbaar een oudere oorsprong kent. Op het terrein moet reeds omstreeks 1829 een begraafplaats zijn ontstaan, later in de negentiende eeuw werd er een waterstaatskerk gebouwd die in 1917 werd vervangen door de huidige kerk naar ontwerp van architect HERMAN KROES. In de jaren twintig werd het complex uitgebreid met de, inmiddels afgebroken, lagere St. Aloysiusschool (1920), waarin tevens een gemeentecentrum was ondergebracht. Een ZUSTERKLOOSTER ( Theresiahuis') en een KLEUTERSCHOOL ( Maria-Bewaarschool') werden in 1929 toegevoegd, voor de Zusters van Onze Lieve Vrouw uit Amersfoort. Het klooster werd ontworpen door architect A. HARDEMAN. Het samenhangende complex dat zo ontstond speelde een grote rol in het proces van katholieke emancipatie op de Veluwe, waardoor het dorp de reputatie kreeg van katholieke enclave op de Veluwe'.

Architect HERMAN KROES uit Amersfoort was voornamelijk werkzaam in de provincie Utrecht (Omgeving Amersfoort en Leusden), maar bouwde ook daarbuiten, zoals de kerk in de Gelderse plaats Ulft (Gendringen). De Vaassense kerk is een betrekkelijk laat voorbeeld van de toepassing van de Neo-Gotische stijl, en laat zien dat deze stijl zich in de katholieke kerkbouw nog lang gehandhaafde.

Het complex bevindt zich voor een belangrijk deel in oorspronkelijke staat. In de kerk, die nog de oorspronkelijke functie bezit, is na het Tweede Vaticanum het interieur gewijzigd, met betrekking tot het liturgisch centrum. De schilderingen in het schip en het koor van de kerk zijn met grijze kalk aan het oog onttrokken. Het glas-in-lood, gemaakt door het atelier VAN DE WURFF in Utrecht, is nog altijd aanwezig. De pastorie is thans in gebruik als parochiecentrum, in het koetshuis is een kunstenaarsatelier gevestigd en het zusterklooster is ten tijde van de inventarisatie onderkomen van witte paters missionarissen in ruste. De kleuterschool wordt verhuurd aan een verloskundigenpraktijk.

Complexomschrijving

Het gebied Oosterhof is ingebed tussen de dorpsrand, het buitengebied van Vaassen en een recente uitbreidingswijk en heeft een dorpachtige uitstraling. De enclave wordt vanuit het dorp Vaassen ontsloten door de Deventerstraat, waaraan zich lintbebouwing bevindt van boerderijen, middenstandswoningen uit het Interbellum en enkele winkelpanden. De complexonderdelen zijn gelegen aan deze in een bocht door het buurtschap lopende straat, die een aftakking heeft om het kerkplein, in de vorm van de Pastoor Hagenstraat. De Deventerstraat leidt buiten het dorp naar het buitengebied. Het complex wordt omgeven door beken, weilanden en een wijer. Het centrum van het complex wordt gevormd door de Rooms-Katholieke KERK, in sobere late Neo-Gotische stijl (complexonderdeel A). De kerk staat aan de noordzijde van een plein, dat bedekt is met grind. Aan de noordzijde van de straat staat de PASTORIE (complexonderdeel B) in een mengeling van Neo-Gotische en Neo-Renaissancestijl. De pastorie wordt omgeven door een tuin met beek, die vijf verlopen kent. De tuin bestaat uit een afwisseling van gazons, struiken, oude bomen en grindpaden. De voortuin is toegankelijk via een kleine BRUG met smeedijzeren balustrade en heeft een rondlopend grindpad. De balustrade verkeert in vervallen staat. In de voortuin staat onder meer een zeldzame, monumentale tulpenboom. Het voormalig KOETSHUIS (ca. 1875) (complexonderdeel C) vergroot in de jaren dertig, ligt ten oosten van de pastorie. Het koetshuis heeft een vergelijkbare vormgeving als de pastorie, met trapgevels en sober siermetselwerk. Ten westen van de pastorie is de BEGRAAFPLAATS (complexonderdeel D) (1873) gesitueerd, die toegankelijk is aan de Deventerstraat, via een smeedijzeren hekwerk met kolommen met doodskoppen. Direct ten oosten van de kerk bevindt zich de kleine KLEUTERSCHOOL (Complexonderdeel E) uit 1929 en ten zuiden van kerk ligt het voormalige ZUSTERKLOOSTER (complexonderdeel F) uit hetzelfde bouwjaar. Zusterhuis en school kenmerken zich door een sobere, maar verzorgde hoofdvorm en detaillering in metselwerk en vensters, die typerend is voor de bouwtijd.

Complexwaardering

PAROCHIECOMPLEX St. Martinus' in Oosterhof te Vaassen.

-Van architectuurhistorische waarde als goed voorbeeld van een historisch gegroeid parochiecomplex met onderdelen uit het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. De complexonderdelen zijn gaaf bewaard gebleven en vormen samen een goed voorbeeld in de typologische ontwikkeling van een dergelijk kerkelijk centrum.

-Van stedenbouwkundige waarde vanwege de ligging in het historisch gegroeide buurtschap Oosterhof, waar de verschillende onderdelen een beeldbepalende en structurerende rol spelen. De kerktoren van het complex bepaalt in hoge mate het aanzicht van het buurtschap vanuit de omgeving.

-Van cultuurhistorische waarde vanwege de bestemming van het complex die verbonden is met een religieuze en sociaal-maatschappelijke ontwikkeling, als voorbeeld van de clustering van katholieke gebouwen (kerk, pastorie, scholen en klooster) binnen een stedelijke of dorpsstructuur. Het complex speelt een bijzondere rol als een van de weinige katholieke complexen op de Veluwe en vanwege de oude geschiedenis die verbonden is met het buurtschap en het parochiecomplex.