Kas, Molenhoek
Inleiding
Omstreeks 1928 gebouwde KAS (complexonderdeel 9) bedoeld voor de kweek van perziken in de nutstuin ten zuiden van het jachtslot. De in een combinatie van hout, ijzer en glas opgebouwde kas heeft een markante driebeukige hoofdvorm met zijvleugels en resten van een bij het 19de eeuwse Eclecticisme aansluitende ornamentiek. Het gaat hier om een koude, niet kunstmatig verwarmde kas. Vermoedelijk werd water ten behoeve van het besproeien van de planten aangevoerd via een thans verdwenen waterreservoir in het jachtslot. Ten behoeve van het oppompen van dit water bevindt zich in de nabijheid van de kas een elektrische pomp. De kas bevindt zich in vervallen staat.
Omschrijving
De KAS heeft een langgerekte driebeukige plattegrond met een uitspringend en verhoogd middendeel en iets lagere lange zijvleugels. De middenpartij en de zijvleugels zijn afgesloten met zadeldaken met de nokrichting parallel aan de voorgevel. Het noordelijke dakvlak van de middenpartij heeft een topgevel met aankappend zadeldakje ter accentuering van de hoofdentree van de kas. De afwatering van het dak vindt plaats via zinken mastgoten en via houten bakgoten op klossen. In de dakvlakken bevinden zich aan elke zijde tegen de nok series naar buiten (omhoog) klappende ramen. Op de nokken van de daken bevinden zich de resten van zinken crêtes. De kas is op een voetmuur van rode strengperssteen afgedekt met een rollaag, volledig opgebouwd uit een geraamte van houten stijlen en daksporen met een thans grotendeels verdwenen vulling van rechthoekige ruitjes. Het houtwerk van de kas vertoont resten van een groen-blauwe verfafwerking. Hieronder bevindt zich een draagconstructie die bestaat uit een serie kolommen en spanten van ijzeren profielen, verbonden door twee, in het hoge middendeel drie, ijzeren gordingen. De kolommen van de geklonken kniespanten in de zijvleugels staan op enige afstand van de buitenwand van de kas op de bakstenen randen van de plantenkuipen. De spanten hebben in het midden twee tussenkolommen aan elkaar verbonden door een horizontale staven. De spanten van de middenpartij hebben geen tussensteunpunten, en zijn uitgevoerd als geklonken vakwerkkniespanten met gedeeltelijk gebogen onderrand. Deze spanten bevinden zich dicht langs de buitenwanden van de kas. De VOORGEVEL heeft dubbele houten deuren in het midden. De RECHTER ZIJGEVEL heeft in het midden een dichtgezette deuropening. Het onderste gedeelte is met gepotdekselde houten delen gedicht. De LINKER ZIJGEVEL heeft een entree met enkele houten deur. De ACHTERGEVEL is blind. Het INTERIEUR van de kas bestaat uit drie ruimtes, van elkaar gescheiden door glazen wanden met hierin een enkele houten deur met achtruits glasindeling. De hoge centrale ruimte bezit in elke hoek rechthoekige plantenbakken met lage in glazuursteen gemetselde randen met afgeronde hoeken. In het zuiden van de ruimte een groot gemetselde waterbassin met hardstenen omranding, voorzien van een ijzeren rooster. De zijpartijen zijn vergelijkbaar opgezet met in het midden de tussenkolommen waartegen planten geleid kunnen worden. De zijpartijen hebben elk in het midden een grote kuip met omranding van geglazuurde baksteen afgesloten met een rollaag van afgeronde vormsteen. Tussen de rand van deze kuipen en de voetmuur van de buitenwanden bevinden zich in het looppad een serie bassins afgedekt met roosters, voor de afwatering.
Waardering
Omstreeks 1928 gebouwde KAS bij jachtslot Mookerheide is van architectuurhistorische waarde als zeldzaam voorbeeld van een grote kweekkas uit de eerste helft van de twintigste eeuw, waarbij de monumentale hoofdopzet met geaccentueerde entreepartij en een bij het Eclecticisme aansluitende ornamentiek kenmerkend zijn. De kas heeft de inwendige constructie en de afwerking met plantenbakken in glazuursteen volledig bewaard alsmede enkele technische relicten. De kas bezit cultuurhistorische waarde omdat het een bijzondere uiting is van een typologische en technische ontwikkeling in de architectuur en bouwwijze van kassen. De kas is bovendien een uiting van een functioneel-historische ontwikkeling omdat dergelijke kassen in deze tijd bij uitstek een onderdeel zijn van moestuinen op buitenplaatsen. De kas heeft ensemblewaarde als functioneel onderdeel van de nutstuin van het landgoed Mookerheide. De kas vormt met de nabijgelegen leimuur, de bloemenkas en de verdiepte tuin een belangrijke, visuele en historische eenheid. Op grond van deze waarden bezit de kas uit 1928 algemeen belang.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
Inleiding
De Historische Buitenplaats JACHTSLOT MOOKERHEIDE bestaat uit de volgende beschermenswaardige onderdelen: 1. Landhuis 2. Delen van de aanleg 3. Muren en trappartij 4. Brug 5. Wildkelder 6. Kas 7. Dieptetuin 8. Fruitmuur 9. Kas In de jaren 1902-1905 liet Jan J. Luden van Heumen (1877-1935) ten zuiden van de Heumensebaan een buitenhuis bouwen bedoeld als jachthuis en ontworpen door de Nijmeegse architecten Oscar en Henri Leeuw in Art Nouveaustijl. Luden liet het gebied, dat hij door aankoop had verworven, ontginnen en vanaf ca. 1904 werd een aanvang gemaakt met het aanleggen van een buitenplaats in landschapsstijl in de directe omgeving van het jachtslot. Rentmeester D. G. MONTENBERG is de officiële ontwerper van deze historische buitenplaats die o.a. bestond uit percelen met sierbeplanting, twee oprijlanen en een parkbos. Voor een deel van de tuin ten noorden van het jachtslot is ook een ontwerp van L. Springer bekend. In 1910 werd de historische buitenplaats verkocht aan A.M. Vroeg die het jachtslot tot 1927 bewoonde. In deze periode werd het jachthuis van binnen voltooid en de historische buitenplaats verder verfraaid. Na 1927 werd het landgoed bewoond door het echtpaar Visser-Vroeg. In hun tijd vinden verdere veranderingen van de tuinaanleg plaats, onder andere de bouw van twee kasen in 1928 en de zogenoemde verdiepte tuin.
In de jaren 1947-1986 kwamen huis en historische buitenplaats in gebruik als klooster van de zusters Dominicanessen, die hier het klooster Bethaniën stichtten met een kindertehuis. In de tijd van de zusters vonden de verbouwing en vergroting van de oostvleugel van het landhuis plaats en werd het terrein op onderdelen veranderd. Ten oosten van het jachthuis werden nieuwe gebouwen geplaatst. Sinds 1985 is de historische buitenplaats in bezit van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten. De overige op de historische buitenplaats aanwezige opstallen vallen buiten de bescherming.
Omschrijving
De historische buitenplaats complex maakt deel uit van het landgoed "De Mookerheide", dat ongeveer 133 ha groot is en gesitueerd op het stuwwallenlandschap tussen de dorpen Mook en Molenhoek in de gemeente Mook en Middelaar. Dit goed, dat gekenmerkt wordt door grote hoogteverschillen wordt begrensd door de Heumensebaan in het Noordwesten, de Groesbeekse weg in het zuiden, de Biesseltse Baan in het oosten en de Heumsense Schans en Mookerschans in het zuidwesten. Het LANDHUIS ligt op het hoogste punt in het noordwesten en is gebouwd in Art Nouveaustijl. Het landhuis heeft een aangebouwde vleugel waarin oorspronkelijk stallen, machinekamer en duiventoren. Twee oprijlanen uit 1905 maken deel uit van de AANLEG, evenals de doorkijk uitgespaard in het parkbos ten noorden van het jachtslot. In het zuiden van het goed ligt een sterrenbos. In het grasvlak van het genoemde doorzicht bevinden zich twee MUREN en TRAPPARTIJEN uit 1928, uitgevoerd in rode strengperssteen. Ten noordwesten van het jachtslot bevindt zich op de overgang naar het parkbos een kleine in beton uitgevoerde BRUG (1904-1909). Op geringe afstand van het bruggetje ligt onder het maaiveld een WILDKELDER (1904-1909) voor het bewaren van het geschoten wild. In de nutstuin ten zuiden van jachtslot bevinden zich een warme KAS (1928) met een hieraan grenzende DIEPTETUIN (1928) beide uitgevoerd in rode strengperssteen. Ten zuiden van deze verdiepte tuin een uit de periode vóór 1928 daterende betonnen FRUITMUUR. De in onbruik geraakte nutstuin beslaat een rechthoekig terrein omzoomd door lanen. Langs de zuidelijke grens van deze tuin is een tweede grotere KAS (uit 1928) gelegen, bedoeld voor de kweek van perziken.
Waardering
De historische buitenplaats Jachtslot Mookerheide is van cultuurhistorische en typologische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en sociaal-economische ontwikkeling, als voorbeeld van een in het eerste kwart van de twintigste eeuw tot stand gekomen buitenplaats, met diverse hiervoor kenmerkende onderdelen.
Het complex heeft architectuurhistorische waarde vanwege de gaaf bewaarde samenstellende onderdelen die een samenhangend en herkenbaar complex vormen. De complexonderdelen hebben esthetische en bouwtechnische kwaliteiten, zoals het belangwekkende in Art Nouveaustijl uitgevoerde landhuis en de bijzonder zeldzame kassen en fruitmuur. De ten delen bewaarde omringende aanleg met onder meer een op het jachthuis georiënteerde doorzicht en oprijlanen vormen een belangrijk structuurbepalend onderdeel van het complex. De historische buitenplaats heeft ensemblewaarde in samenhang met het omringende landgoed de Mookerheide en speelt op het stuwallengebied tussen Mook en Molenhoek een beeldbepalende rol. Het jachthuis met toren vormt hierbij een markerend element in het landschap.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Kas(L) | Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Heumensebaan | 2 | – | 6584 CL | Molenhoek | – | BY | Ja |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | A | 5458 | – | Mook en Middelaar |
| Start | Eind | Notitie | Beschrijving |
|---|---|---|---|
| 1928 | 1928 | – | vervaardiging |