Rijksmonument

Begraafplaats Altrade aanleg, Nijmegen

1. De AANLEG

Omschrijving

De ROOMS-KATHOLIEKE BEGRAAFPLAATS heeft een nagenoeg rechthoekig grondplan met een door de Daalseweg afgeschuinde noordoostelijke hoek en wordt aan drie zijden omgeven door een muur. Het voorplein ligt aan de zuid-westzijde van de Daalseweg, waar zich de toegangspoort bevindt. Hier zijn geen muren, maar hekwerken tussen gemetselde hekposten op voetmuren. Langs de westelijke muur staan vijf kruiswegstaties opgesteld. Het grondplan heeft als kern een padenkruis, dat is georiënteerd op het westen en waarop zijpaden uitkomen. In het snijpunt staat het begraafplaatskruis, dat bestaat uit een sokkel met bloembak van gebroken wit geglazuurde steen (ca 1930) en een uit 1868 daterend ijzeren kruis met een gietijzeren corpus. Op de voorzijde van het kruis staan de opschriften: "INRI" en "MEMENTO MORI", op de achterzijde: "VEREERD DOOR/ DE BROEDER/ SCHAP DE/ LIEFDERIJKE GEDACHTENIS/ DER/ OVERLEDENEN/ 1868". De rechthoekige grafperken liggen in een regelmatige aanleg van lange met paden doorsneden rijen.

De begraafplaats is hiërarchisch opgezet en verdeeld in vier klassen. In en om de inmiddels afgebroken kapel lagen voorheen de priestergraven. Er bevindt zich nog een priestergraf in de as van de linkerarm van het padenkruis en er is een grafsteen van een priestergraf rechtop tegen de muur gezet. Aan het padenkruis liggen de voornaamste grafmonumenten van personen die behoren tot de adel en het Nijmeegs patriciaat, zoals de familiegraven van Veerkamp, van Rosendael, Randag, Terwindt, Dobbelmann, Van Nispen tot Sevenaer, Van Nispen tot Pannerden, van der Lans. Ook aan de paden die direct naast het padenkruis liggen bevinden zich voorname graven zoals dat van de familie Smulders, van Heukelum en Bahlmann. Verder naar buiten liggen de eenvoudiger graven.

De beplanting van het padenkruis bestaat uit grote oude rode beuken. Een aantal zijpaden is omzoomd met naar elkaar toegegroeide taxusbomen of coniferen, zodat portalen zijn ontstaan. Verder bestaat de beplanting uit diverse treurbomen en groen blijvende bomen en planten zoals cipressen, coniferen en klimop. Bijzonder zijn de grote treurbeuken bij het toegangshek.

De grotendeels hardstenen graftekens bestaan veelal uit grafkelders met liggende zerken, tombes en staande monumenten of combinaties hiervan. Ook zijn er enkele grafkapellen. Een deel van de graftekens wordt omgeven door ijzeren hekwerken of hoekposten met kettingen. Veel monumenten zijn vervaardigd door de steenhouwer Hendrikus A. Euwens (1840-1910). Een type van Euwens dat veel voorkomt bestaat onder meer uit een sokkel van gestapelde, met edelweiss getooide rotsblokken, die wordt bekroond door een boomstamkruis met eikenloof en/of een krans of een doek. Een voorbeeld hiervan is het familiegraf Jansen-Goette waarvan de rotssokkel het volgende opschrift draagt: "Ter/Gedachtenis aan/ ALPHONSJE BUHRS/ uit Amsterdam/ geb. 17 sept. 1882/ overl. 22 juni 1885/ Het eerste lijkje dat/ op deze begraafplaats/ werd bijgezet". Het priestergraf heeft het grootste monument van dit type. Een ander bijzonder type dat meer dan eens voorkomt is de treurende, een kruis omarmende vrouwenfiguur. Hardstenen stèles met kruisen, die zijn voorzien van porseleinen Christuskopjes en/of geëmailleerde ovale fotoportretjes worden vaak aangetroffen in de vakken, die wat verder van het padenkruis liggen verwijderd. De grafmonumenten tonen een keur aan kunsthistorische stijlen zoals neogotiek, neorenaissance, Art Nouveau en Art Deco.

Verspreid over de begraafplaats liggen de slachtoffers van het bombardement van 22 februari 1944. Bij het toegangshek links voor bevindt zich een aantal kindergrafjes. In de buurt van het priesterkruis bevindt zich een kapelletje boven het graf van vierentwintig kinderen en acht zusters van een kleuterschool, omgekomen bij het bombardement.

Waardering De AANLEG van de Rooms Katholieke begraafplaats, tot stand gekomen in 1885.

Van algemeen cultuur- en tuinhistorisch belang:

- Vanwege de funerair-historische en genealogische waarde van de graftekens (op lokaal/regionaal niveau);

- Vanwege het kenmerkende laat 19de-eeuwse en vroeg 20ste-eeuwse R.K. karakter van de aanleg en de graftekens;

- Vanwege de esthetische kwaliteit van de grafmonumenten.

- Vanwege de gevarieerde collectie bomen en heesters deels van hoge ouderdom en/of zeldzaamheid.

- Als herinnering aan de slachtoffers van het bombardement van 22 februari 1944 en aan de andere oorlogsslachtoffers die hier liggen begraven.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer

522938

Complexnaam

Begraafplaats Altrade

Provincie

Gelderland

Gemeente

Nijmegen

Plaats

Nijmegen

Complexomschrijving

Inleiding

Het COMPLEX van de ROOMS KATHOLIEKE BEGRAAFPLAATS ALTRADE bestaat uit de volgende onderdelen: 1. De AANLEG.

2. Het TOEGANGSHEK, het HEKWERK en de MUUR.

3. De KRUISWEGSTATIES.

4. Het GRAFMONUMENT VAN HEUKELUM.

5. Het GRAFMONUMENT VEERKAMP.

6. Het GRAFMONUMENT SMULDERS.

7. Het GRAFMONUMENT RANDAG.

8. Het GRAFMONUMENT VAN ROSENDAEL.

De BEGRAAFPLAATS, waarvan de aanleg, de kruiswegstaties en het hekwerk zijn ontworpen door stadsarchitect J.J. Weve, is ingewijd op 24 juni 1885 door Mgr. Godschalk, bisschop van Den Bosch. Het verzoek tot aanleg van de begraafplaats ging uit van de vier parochies in de binnenstad: de Molenstraat-, de Broerstraat-, de Augustijnenstraat- en de Doddendaalparochie.

Voorheen werden de doden begraven op het katholieke gedeelte van de Algemene Begraafplaats aan de Stenenkruisstraat. Deze begraafplaats was in 1811 aangelegd en werd in 1905 gesloten. Het katholieke gedeelte werd in 1925 ontruimd en als park ingericht, waarbij het kerkhofkruis en enkele grafmonumenten werden overgebracht naar de begraafplaats Altrade aan de Daalseweg. In 1893 en 1904 is de begraafplaats uitgebreid. In 1937 had de begraafplaats een oppervlakte van 31.310 m². De begraafplaats was toen inmiddels midden tussen de woonwijken komen te liggen en in 1940 besloot de gemeente om de begraafplaats te sluiten. Door het uitbreken van de oorlog kwam hier niets van. Meer dan driehonderd van de ca. tweeduizend slachtoffers van het bombardement van 22 februari 1944 liggen hier begraven alsmede enkele honderden andere oorlogsslachtoffers uit het laatste oorlogsjaar. Na de opening in 1949 van de nieuwe begraafplaats Jonkerbos werd er op Altrade nog zeer sporadisch begraven. Sinds 1995 is begraven weer mogelijk. In de loop der jaren zijn meer dan 25.000 Nijmegenaren bijgezet op de begraafplaats Altrade.

Oorspronkelijk lag aan de Daalseweg ook een aula met beheerderswoning, ontworpen door J.J. Weve. Deze is in 1972 afgebroken.

Omschrijving

De begraafplaats is gelegen in de wijk Altrade in Nijmegen-oost op een nagenoeg rechthoekig terrein, waarvan de noordoostelijke hoek is afgeschuind. De begraafplaats wordt begrensd door de Daalseweg, de Van Beethovenstraat en door de achtertuinen van de Daalsedwarsweg en de Groesbeeksedwarsweg. De begraafplaats is ommuurd aan de zuid-, noord- en oostzijde en heeft één publiekstoegang aan de Daalseweg. De vijf overgebleven kruiswegstaties zijn opgesteld langs de westelijke muur.

Het meest opvallende aan de begraafplaats is het centrale door rode beuken omzoomde padenkruis, waaraan een groot aantal kostbare grafmonumenten ligt, opgericht voor bekende Nijmeegse families als Dobbelmann, Terwindt, Arndtz, Bahlmann, Dreesmann. Verder liggen er vele kunstenaars, architecten en andere bekende Nijmegenaren begraven zoals Gerard Bruning, B.J.C. Claasse, Willem Heydt, C.A.P. Ivens, J.R. van der Lans, Henri en Oscar Leeuw, W.J.H. van der Waarden, J.J. Weve. Er is ook een monument voor de verzetsstrijder Jan van Hoof, die in 1944 het opblazen van de Waalbrug verhinderde en later op de vlucht werd doodgeschoten door de Duitsers. Zijn stoffelijke resten zijn overigens later overgebracht naar de erebegraafplaats in het Jonkerbos. Er liggen meer dan driehonderd slachtoffers van het bombardement van 22 februari 1944 begraven.

Waardering

BEGRAAFPLAATSCOMPLEX, bestaande uit de AANLEG, het HEKWERK en de MUUR, de KRUISWEGSTATIES en de GRAFMONUMENTEN VAN HEUKELUM, VEERKAMP, SMULDERS, RANDAG en VAN ROSENDAEL.

Van algemeen cultuur- en tuinhistorisch belang:

- Vanwege de funerair-historische en genealogische waarde van de graftekens (op lokaal/regionaal niveau);

- Vanwege het kenmerkende laat 19de-eeuwse karakter van de aanleg en de graftekens;

- Vanwege de gevarieerde collectie bomen en heesters deels van hoge ouderdom en/of zeldzaamheid;

- Als goede afspiegeling van de Nederlandse Rooms-Katholieke grafcultuur uit de laatste decennia van de 19de eeuw en de eerste helft van de 20ste eeuw;

- Als herinnering aan de slachtoffers van het bombardement van Nijmegen op 22 februari 1944 en aan de andere oorlogsslachtoffers die hier liggen begraven.

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
Begraafplaats	Uitvaartcentra en begraafplaatsen	Begraafplaats en -onderdelen	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
Daalseweg	200	–	6521 GR	Nijmegen	naast, Altrade	BY	Ja

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	A	9150	–	Hatert

Bouwperioden
Start	Eind	Notitie	Beschrijving
1885	1885	–	vervaardiging
1893	1893	–	verbouwing
1904	1904	–	verbouwing

Ambachten
Name	Beroep	Notitie
Weve, J.J. ; Gelderland	ingenieur	–