Berg en Dalseweg 40, Nijmegen

Omschrijving

Geheel onderkelderde rooms-katholieke PASTORIE (architect H.M. Zoetmulder, 1930-1931) van drie bouwlagen en zolder op rechthoekig grondplan. De derde bouwlaag wijkt aan de straat- en achterzijde iets terug ten gunste van een balkon over de volle breedte van het pand. Het blokvormige pand wordt afgesloten door een steil schilddak met overstek. Het DAK is gedekt met gesmoorde opnieuw verbeterde Hollandse pannen en watert af via bakgoten. In het dakschild aan de achterzijde is een plat gedekte houten dakkapel geplaatst. Een uitgemetselde hoge schoorsteen steekt hier door de dakvoet. De top van de schoorsteen is voorzien van siermetselwerk in de vorm van horizontale sierbanden.

De bakstenen GEVELS zijn in staand verband gemetseld met verdiepte voegen. Het in een donkere baksteen opgetrokken hoge trasraam wordt afgesloten door een in hoogte verspringende rollaag. Onder het dakoverstek bevindt zich een band van siermetselwerk. De rechthoekige gevelopeningen worden afgesloten door rollagen. De vensters in de eerste bouwlaag zijn voorzien van houten rolluiken.

De symmetrisch ingedeelde VOORGEVEL (straatzijde) is drie vensterassen breed. De smalle middelste vensteras wordt gedomineerd door een over anderhalve bouwlaag doorgaand glas-in-loodraam. Dit smalle en hoge raam ter plaatse van het trappenhuis is voorzien van gekleurd glas-in-lood in een geometrisch patroon met een Latijns kruis. Aan weerszijden hiervan bevindt zich in de eerste en in de tweede bouwlaag een groot samengesteld venster. Deze vier vensters zijn samengesteld uit een hoog vijfdelig bovenlicht met glas-in-lood en horizontale roeden, en een lager en iets minder breed driedelig onderraam. De lekdorpels zijn uitgevoerd in zwarte dorpelstenen. De drie vensterassen hebben in het trasraam elk een koekoek met kelderlicht. Het brede balkon van de derde bouwlaag is afgezet met een gemetseld muurtje waarop een ijzeren buis. Het balkon is bereikbaar via twee dubbele glasdeuren met zijlichten. Tussen deze balkondeuren bevindt zich in het midden een plat rechthoekig glas-in-loodraam.

De aan het kerkplein gesitueerde LINKER ZIJGEVEL is drie vensterassen breed en nagenoeg symmetrisch ingedeeld. Alleen het iets uit de middenas geplaatste ingangsportiek doorbreekt de symmetrie. Het ingangsportiek bestaat uit twee hardstenen treden tussen gemetselde zijmuurtjes, een paneeldeur, glas-in-lood zijlichten, een enkelruits raam rechts en een afsluitende betonnen luifel. Boven de ingang bevindt zich in de tweede bouwlaag een klein balkon met gemetselde balustrade op betonnen plaat en kraagsteen. Twee gekoppelde glasdeuren openen naar het balkon en zijn voorzien van bovenlichten met roeden en gekleurd glas-in-lood. De linker en rechter vensteras hebben relatief kleine ramen: een enkelruits raam in de eerste bouwlaag, een driedelig kozijn met enkelruits ramen in de tweede bouwlaag en een plat driedelig kozijn met enkelruits raampjes in de derde bouwlaag.

De ACHTERGEVEL is met uitzondering van de eerste bouwlaag symmetrisch ingedeeld. Op kelderniveau zijn er twee ramen en een paneeldeur. De eerste bouwlaag heeft links een houten serre met roevendak en rechts - ter plaatse van de keuken - twee samengestelde vensters (kleine openslaande onderramen en hoge bovenlichten). De tuindeuren in de serre zijn aan de onderzijde dichtgezet en de daarop aansluitende trap is verwijderd. Geheel rechts sluit op de achtergevel een korte, plat gedekte verbindingsgang naar de kerk (apart monumentnummer 522947) aan. Het metselwerk is identiek aan dat van de pastorie. De gevels zijn afgedekt met een rij gebakken pannen. In de gevels van de gang zijn in totaal zes spitsboogvensters aangebracht met driedelige kozijnen en gekleurd glas-in-lood met kruismotief. De achtergevel van de pastorie heeft links en rechts in de tweede bouwlaag een groot samengesteld venster van hetzelfde type als in de voorgevel. Tussen deze vensters bevindt zich een enkelvoudige variant. Het oorspronkelijke glas-in-lood in de bovenlichten van de achtergevel is vervangen door gewoon glas. Het brede balkon van de derde bouwlaag is afgezet met een gemetseld muurtje waarop een ijzeren buis. Het balkon is bereikbaar via drie dubbele glasdeuren.

De RUIMTELIJKE INDELING van het min of meer in drie beuken opgedeelde pand bestaat uit: kamers en suite met serre in de rechter beuk; een trappenhuis met aansluitende dwarsgang en een keuken in de middelste beuk; een (studeer?)kamer, spreekkamer, telefooncel, verbindingsgang naar de kerk en spoelkeuken in de linker beuk. De indeling van de verdieping bestaat uit een overloop met aan weerszijden twee gekoppelde woon- en slaapkamers. In het pand is een groot aantal oorspronkelijke INTERIEURELEMENTEN bewaard gebleven, zoals parket-, tegel- en terrazzovloeren; lambrisering van tegels in de vestibule (groen) en de gang/trappenhuis (geel); stucplafonds met eenvoudige lijsten en vlakke geometrische middenrozetten; paneeldeuren met gekleurd glas-in-lood in het bovenpaneel; bordestrap met twee armen, bewerkte trappaal en houten leuning met spijlen.

De voortuin van de pastorie en het aangrenzende kerkplein worden van elkaar en van de openbare weg gescheiden door respectievelijk een muurtje en een smeedijzeren HEK met horizontale en vertikale spijlen. Het hek is geplaatst op een gemetselde plint en tussen gemetselde hekpijlers met natuurstenen afdekplaat. De hekpijlers die de twee doorgangen naar het kerkplein flankeren zijn forser, iets hoger opgetrokken en worden bekroond door een stenen bol. Aan de binnenzijden van deze pijlers zijn natuurstenen schampstenen ingemetseld.

Waardering

Rooms-katholieke PASTORIE met HEK uit 1930-1931.

- Van architectuurhistorische waarde als goed voorbeeld van een behoorlijk grote pastorie uit 1930-1931 in een zakelijke baksteenarchitectuur met markante kapvorm, bescheiden metselwerk-accenten en enkele grote raampartijen in Amsterdamse School-stijl naar ontwerp van architect H.M. Zoetmulder. De interieurindeling van het pand is intact. Bijzonder zijn de oorspronkelijke interieurelementen met invloeden van de Art Deco, zoals het gekleurde glas-in-lood met geometrische motieven, de vloer- en wandtegels en de stucplafonds.

- Van stedenbouwkundige waarde als essentieel en markant gesitueerd onderdeel van een historisch gegroeid parochiecomplex in de zogenaamde "19de eeuwse gordel" van Nijmegen.

- Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een geestelijke ontwikkeling, in casu het rooms-katholieke bewustzijn en klimaat in Nijmegen in het algemeen en de vorming van nieuwe parochies in de stadsuitleg in het bijzonder.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer
522948
Complexnaam
Maria Geboorte Parochie
Provincie
Gemeente
Plaats
Complexomschrijving

Inleiding

Rooms-katholiek parochiecomplex uit het eerste kwart van de twintigste eeuw, bestaande uit een aan Maria Geboorte toegewijde PAROCHIEKERK en een PASTORIE met HEK. De kerk is in opdracht van de Dominicanen in drie fasen gebouwd. De eerste fase betrof de bouw in 1893-1894 van een niet meer bestaand hulpkerkje. De tweede fase betrof de vergroting van deze hulpkerk in 1900-1901 met het huidige middenschip en de zijbeuken naar ontwerp van de Maastrichtse architect Johannes Kaijser (1842-1917). Kaijser sr. bouwde in het laatste kwart van de 19de eeuw een groot aantal neogotische kerken in Limburg en Nijmegen en omgeving. De voltooiing van dit plan werd pas na 1921 mogelijk omdat de Maria Geboortekerk in dat jaar de status van parochiekerk kreeg. Op basis van een ontwerp van architect Jules Kaijser werd tijdens de derde bouwfase in 1923-1924 de hulpkerk - die sedert 1901 dienst deed als priesterkoor - vervangen door een transept, koor met zijkapellen en een sacristie. Tevens kreeg de kerk een nieuwe voorgevel met twee traptorens. De oorspronkelijk geplande klokkentoren van 97 meter hoog werd evenwel niet gerealiseerd. Na drie bouwperioden was er geen stijlbreuk in het kerkgebouw te ontwaren, omdat Kaijser jr. tijdens de laatste bouwfase geen gebruik maakte van een eigentijds idioom maar juist in stijl aansloot bij het eerdere werk van zijn vader.

Daarentegen wel eigentijds is de architectuur van de in 1930-1931 naar ontwerp van architect H.M. Zoetmulder gebouwde pastorie in een zakelijke baksteenarchitectuur met markante kapvorm, bescheiden metselwerk-accenten en enkele grote raampartijen in Amsterdamse School-stijl. De uitmonstering van het interieur is uitgevoerd met invloeden van de Art Deco.

Het parochiecomplex maakt onderdeel uit van de zogenaamde "19de eeuwse gordel" van Nijmegen. Deze stadsuitleg met singels uit de periode 1880-1920 is als stadsbeeld beschermd. Het complex bevindt zich op een hoge stuwwal in het stadsdeel Nijmegen-Oost, en is gesitueerd aan de zuidzijde van de Berg en Dalseweg bij het driehoekige Mariaplein. De vrijstaande Maria Geboortekerk staat ruim achter de rooilijn en is met het koor georiënteerd naar het zuidwesten. Het voorplein is in gebruik als parkeerplaats. Het Mariabeeld uit 1949 van beeldhouwer A. Meertens op het kerkplein valt buiten de bescherming. De pastorie staat in de rooilijn aan de rechter zijde van het plein. De ingang van de pastorie bevindt zich aan de pleinzijde. Een korte gang verbindt de pastorie met de kerk. De voortuin van de pastorie en het plein worden van de openbare weg gescheiden door een hek.

Onderhavig r.k. parochiecomplex bestaat uit de twee navolgende beschermde onderdelen:

1. een PAROCHIEKERK toegewijd aan "Maria Geboorte", en

2. een PASTORIE met HEK.

Waardering

Rooms-katholiek parochiecomplex uit het eerste kwart van de 20ste eeuw, bestaande uit een PAROCHIEKERK en een PASTORIE met HEK.

- Van architectuurhistorische waarde als goed voorbeeld van een historisch gegroeid parochiecomplex, waarbij voor de in fases tot stand gekomen kerk uit 1900-1924 steeds de neogotiek is gehanteerd en voor de pastorie uit 1930-1931 een meer eigentijdse bouwtrant met invloeden van de Amsterdamse School en de Art Deco. Beide complex-onderdelen zijn van belang wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp, de zorgvuldige detaillering en de nagenoeg gave interieurs.

- Van stedebouwkundige waarde als essentieel en markant gesitueerd onderdeel van de zogenaamde "19de eeuwse gordel" van Nijmegen, dat bovendien door de hoge ligging op een stuwwal van bijzondere waarde is voor het stadssilhouet.

- Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een geestelijke ontwikkeling, in casu het rooms-katholieke bewustzijn en klimaat in Nijmegen in het algemeen en de vorming van nieuwe parochies in de stadsuitleg in het bijzonder.

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Pastorie(F) Religieuze gebouwen Kerkelijke dienstwoning oorspronkelijke functie Ja
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
Berg en Dalseweg 40 – 6521 JJ Nijmegen – – Ja
Percelen
Kadastraal perceel Kadastrale sectie Kadastraal object Appartement Kadastrale gemeente
– A 8946 – Hatert
Bouwperioden
Start Eind Notitie Beschrijving
1930 1931 – vervaardiging
Naar boven