Inleiding

In het tot omstreeks 1900 moeilijk begaanbare terrein van de Peel te Venray is in 1939-1940 door het Nederlandse leger een deel van de Peel-Raamstelling aangelegd. Deze stelling bestaat te Horst uit een verdediging van het acces Griendtsveen door middel van 4 S-KAZEMATTEN. De waterbouwkundige werken die het Defensie- of Peelkanaal ten noorden van het acces verbinden met de 'kanalenvork' ten zuiden van het acces (Kanaal van Deurne, Helenavaart en vervolg Defensiekanaal aanhakend aan de veenontginningskanalen), dateren van na 1940.

De Peel-Raamstelling is een in het kader van de Strategische Beveiliging aangelegde linie, die, ver buiten de Vesting Holland, een eventuele Duitse opmars door Noord-Brabant naar België en Frankrijk moest afstoppen, en, na 1940, vertragen. Hoofdelement van de negentig kilometer lange stelling is de noordelijk van de spoorlijn Eindhoven-Venlo gelegen veertig kilometer lange, doorlopende anti-tankgracht, ter plaatse van Venray gevormd door het Defensie- of Peelkanaal. Om doorschrijding van het kanaal tegen te gaan is de hoogte van de waterstand door zware betonnen stuwen annex verdeelwerken te beïnvloeden. Op de westelijke oever is een wal opgeworpen, waartegen en waarachter frontale en flankerende kazematten zijn gebouwd. De voornaamste wegen door de stelling waren voorzien van een asperge-versperring tegen gevechtswagens.

In mei 1940 hebben zich te Griendtsveen (Horst) geen noemenswaardige gevechtshandelingen voorgedaan. In 1944 is er echter zwaar gevochten in het Peelgebied, ook in de gemeente Venray. Dientengevolge zijn er nogal wat kazematten -hoofdzakelijk langs het Defensiekanaal ter hoogte van IJsselstein- die duidelijke sporen van gevechtshandelingen vertonen. Ook is er soms schade ontstaan door naoorlogse beschietingen en pogingen tot opruiming. Ten gunste van de aanleg van een inspectiepad is plaatselijk de wal gedeeltelijk dan wel geheel afgegraven. Verder zijn de nodige zogenoemde traditore kazematten (d.w.z. flankerende, 'achterliggende' kazematten) tijdens ruilverkavelingen gesloopt, dan wel onder het maaiveld verdwenen. Ook zijn na 1940 de bruggen over het kanaal vervangen, terwijl de voornaamste wegen over het Defensiekanaal voorzien zijn van betonnen bruggen, dan wel wordt het kanaal via duikers onder de weg door geleid. Verder is plaatselijk het schootsveld bebouwd.

De grootste aantasting van de stelling is echter na de Tweede Wereldoorlog de aanleg van de militaire luchtbasis 'De Peel' geweest. Tengevolge hiervan wordt de stelling even ten zuiden van de Ripseweg te Venray ruw onderbroken door de hekken van het vliegveld. Het kanaal is ten behoeve van de aanleg van de landingsbaan gedempt.

Ondanks dergelijke wijzigingen is de Peel-Raamstelling tengevolge van de ligging in het dunbevolkte buitengebied goed tot zeer goed bewaard gebleven en kan men hier een zeer goede indruk krijgen van een Nederlandse verdedigingslinie uit de jaren '30 van de twintigste eeuw.

Accesverdediging (kazematten)

De spoorlijn bij Griendtsveen vormde een belangrijk acces door het Peelgebied. Ten noorden van het acces begin het Defensie- of Peelkanaal, ten zuiden van het acces begon het peelgebied met de ontginningskanalen die ook in de verdediging werden ingeschakeld. De spoorlijn Eindhoven-Venlo was dus een strategisch acces welke tegen elke prijs verdedigd diende te worden. Derhalve is er te Griendtsveen (gemeente Horst) geen sprake van een normale stelling, maar van een in drie gordels uitgevoerde accesverdediging. Hiervan resten nog vier kazematten op Horsters grondgebied. Ook op Brabants grondgebied staan kazematten die ten doel hadden dit acces te verdedigen, waaronder een uniek (verhoogd) exemplaar voor pantserafweergeschut.

De kazematten te Griendtsveen zijn alle S-kazematten. Het ontwerp van deze kazematten is van het Bureau Stellingbouw van de nederlandse genie en dateert uit april 1939. In Griendtsveen werden de kazematten gebouwd door N.V. Betonbouw, v/h Kool en Wildeboer te Hoogkerk. De bouw van de kazematten werd door het winterse weer fors vertraagd, oplevering vond plaats februari-maart 1940. Kazematten van het type B zijn in Griendtsveen niet meer aanwezig. G-kazematten zijn reeds in de Tweede Wereldoorlog vanwege hun gietstalen koepel ontmanteld.

Omschrijving

De gewapend betonnen kazematten van het type S zijn eenvoudige en in vergelijking met de andere type kazematten goedkope gevechtsopstellingen. Deze kazematten, vanwege de vele uit het beton stekende maskeringshaken ook wel "stekelvarken" of "spinnekop" genaamd, boden door de driezijdig afgeschuinde frontzijde met drie schietgaten gelegenheid om met met een lichte mitrailleur zowel frontaal als flankerend vuur in drie richtingen te geven. Het schootsveld vanuit de schietgaten overlapte elkaar gedeeltelijk en bedroeg 190 graden. Door de aard van de kazemat was deze uitermate geschikt om langs een lineair element als het Defensiekanaal geplaatst te worden en overschrijding daarvan te verhinderen. Het nadeel van de grote schietgaten aan de frontzijde, die, ondanks de beschermende twee centimeter dikke stalen blinden, een niet te moeilijk doel zouden zijn voor vlakbaanvuur, werd op de koop toegenomen. Een ander nadeel van de kazemat was de relatief geringe frontdekking van tachtig centimeter dikte.

Om de kazematten te maskeren werden verschilende technieken toegepast. In mei 1940 was de maskering van veel kazematten echter nog niet gereed. Te Griendtsveen zijn er geen kazematten met nog zichtbare sporen van camouflageschilderingen; te Helenaveen is er nog wel een dergelijk exemplaar aanwezig (aan de Soemeersingel). In de keelzijde is een lage toegangsdeur aangebracht. Nog in de Tweede Wereldoorlog zijn echter alle schietblinden en deuren naar Duitsland afgevoerd. In de meeste gevallen zijn thans de schietgaten en deuropeningen dichtgemetseld. De kazematten zijn gefundeerd op een betonnen werkvloer. Overigens geldt voor alle kazematten dat de verder resterende metalen elementen aan en in het ex- en interieur van de kazematten van belang zijn, zoals de schietblinden en deuromlijsting met scharnieren (een enkele keer nog compleet met deur), de resterende bevestigingshaken aan de keelzijde van de kazematten voor de- nooit aangebrachte- telefoonverbinding en de veelal aan de keelzijde nog aanwezige buizen voor de luchtverversing.

Ter hoogte van Griendtsveen is er in de Tweede Wereldoorlog nauwelijks een schot gelost; derhalve zijn de meeste kazematten gaaf. Alleen ten noorden van het acces, ter hoogte van IJsselstein, zijn er diverse kazematten welke gehavend zijn en duidelijke sporen van gevechtshandelingen vertonen.

Waardering

De kazematten zijn van algemeen belang. Het geheel heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuur- en bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Daarbij is het ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging.

Het heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazematten hebben een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. Deze verweving geeft het complex ook een grote belevingswaarde. Verder moet gewezen worden op de gaafheid van het gehele complex. Daarbij is de gehele stelling als grootschalig militair complex en herinnering aan een grootscheeps uitgevoerde verdedigingsmaatregel in relatie met de Tweede Wereldoorlog in Limburg zeldzaam.