Inleiding

WINKELPAND met WOONHUIS en PAKHUIS gebouwd in 1909 naar een ontwerp uit 1908 van architect JACOB JOHANNES POST (1873-1958), in opdracht van de Winterswijkse winkelier Gerrit Hendrik te Kortschot. Het pand is gelegen in het centrum van Winterswijk op de hoek van de Ratumsestraat, een van de belangrijke winkelstraten in Winterswijk, en de Whemerbeek. Het pand speelt hier door de markante ligging op de hoek en de rijk gedetailleerde gevel in Art Nouveau-trant een beeldbepalende rol. Architect J.J. POST was afkomstig uit Friesland en werkte voornamelijk in de achterhoekse kernen Aalten, Lichtenvoorde en Winterswijk. Hier ontwierp hij verscheidene woonhuizen en winkelpanden, veelal uitgevoerd met gevels in Art Nouveau. Binnen dit oeuvre is dit pand een van de rijkst gedecoreerde. Het pand verkeert nog grotendeels in originele staat en bezit nog de oorspronkelijke functie van winkelpand en woonhuis.

Omschrijving

Het gedeeltelijk onderkelderde WINKELPAND dat zowel winkelruimte, woonhuis als pakhuis omvat is opgetrokken op een rechthoekige plattegrond en heeft een afgeronde hoek. Het pand telt twee bouwlagen en een zolderverdieping onder een meerzijdig afgeplat schilddak, belegd met cementpannen. De afwatering vindt plaats via bakgoten. De diverse, in het bouwblok opgenomen, functies zijn door middel van materiaalgebruik en vorm van elkaar onderscheiden. Het in rijke Art-Nouveau-trant gedecoreerde winkelgedeelte met woongedeelte daarboven beslaat de gevel aan de Ratumsestraat, de straathoek, alsmede een brede vensteras aan de Whemerbeek. Dit gedeelte valt op door de gecombineerde toepassing van witte en gele verblendsteen, natuursteen en grote etalageruiten met glas-in-lood bovenlichten. Het heeft bovendien een sterk verticale werking door de toegepaste raamvorm en de door de ter plaatse van de zolder doorgetrokken geveldelen met dakkapel op de straathoek en boven de entreepartij aan de Ratumsestraat. De horizontale geleding van dit in verblendsteen opgetrokken gedeelte wordt bewerkstelligd door de zware hardstenen plint, de vrij in het zicht gelaten stalen H-profielen boven de vensters op de verdieping, door een doorlopende, met marmoriet beklede, latei ter plaatse van de verdiepingscheiding en door een van ingekraste decoraties en opzetstukken voorzien attiek dat ook rond de `dakkapellen' is doorgetrokken. Het resterende drie assen brede geveldeel aan de Whemerbeek onderscheidt zich van de winkelgevel door de in vergelijking sobere behandeling in rode baksteen (kruisverband) met contrasterende witte speklagen. Dit gedeelte heeft een eenvoudig gepleisterde plint en een houten bakgoot. Uiterst links bevindt zich het pakhuisgedeelte, waarvan de functie wordt aangeduid door een doorgetrokken gevelgedeelte met een hijsluik en hijsbalk ter hoogte van de zolderverdieping. Langs de achtergevel van het pand loopt een smalle steeg, die via een aangebouwde schuur naar een binnenplaats voert.

De feitelijke VOORGEVEL van het pand wordt gevormd door het in verblendsteen uitgevoerde gedeelte aan de Ratumsestraat en aan de Whemerbeek. Deze in verblendsteen uitgevoerde gevel (gele steen op begane grond, witte steen op de verdieping) bezit een pui die boven de plint bestaat uit grote ongedeelde etalagevensters die van elkaar worden gescheiden door zware pilasters, opgebouwd uit hoge gestileerde hardstenen basementen en kapitelen. De hardstenen elementen zijn versierd met ingekraste Art-Nouveau motieven. De in verblendsteen uitgevoerde schachten zijn op de verdieping voorzien van tegelwerk.

De meeste vensters bezitten nog de oorspronkelijke vierruits bovenlichten gevuld met gekleurd glas-in-lood in geometrische motieven. De gevelindeling aan de Ratumsestraat is symmetrisch. In het midden bevindt zich tussen twee grote etalageramen met kwartrond gebogen glas een diep teruggeplaatste entree naar de winkel. In de terrazzo vloer in het portiek is een ankervorm verwerkt. Daarboven bevat de verdieping drie ramen van ongelijke breedte met vergelijkbare detaillering. De ramen zijn aan de bovenzijde afgesloten met een stalen H-balk, een geglazuurde lijst en een in gele verblendsteen uitgevoerde segmentboog. Het middenraam heeft de breedte van het ingangsportiek. Ook het als schuifraam uitgevoerde zolderraam in de attiek heeft deze breedte. De afgeronde hoek wordt gekenmerkt door drie gebogen raampartijen boven elkaar. Alle ramen hebben glas-in-lood bovenlichten. Tussen het raam op de verdieping en dat van het plaatselijk doorgetrokken gevelgedeelte bevindt zich een omkaderd tegeltableau waarop `ANNO 1909' staat aangegeven. Boven de van loodslabben voorziene latei bevindt zich een eveneens doorlopende lijst geglazuurde profielstenen. Het winkelgedeelte aan de Whemerbeek bevat boven elkaar twee brede raampartijen, waarvan het raam op de verdieping nog glas-in-lood bevat. Op de verdiepingscheiding van eerste en tweede bouwlaag bevindt zich een doorlopende latei waarop platen marmoriet zijn aangebracht. Op het marmoriet staat de tekst : `FIRMA TE KORTSCHOT MANUFACTUREN' . In de LINKER ZIJGEVEL bevinden zich over drie ongelijke vensterassen het sobere pakhuis en het woonhuis. Geheel links wordt de gevel afgesloten door het ten opzichte van de gevel iets wijkende hoekpartij, die aan de bovenzijde een topgevel bezit. De vensters in de eerste en tweede as zijn aan de onderzijde voorzien van gecementeerde lekdorpels en worden van boven afgesloten door in eenvoudig siermetselwerk uitgevoerde steense segmentbogen. In de eerste bouwlaag bevinden zich rechts een T-schuifvenster met drieruits bovenlicht met ongekleurd glas-in-lood en links twee hieraan identieke, maar nu gekoppelde vensters. Op de verdieping bevinden zich geheel rechts een venster met dubbel draairaam en een drieruits bovenlicht. In de tweede as hieraan identieke, maar nu gekoppelde vensters. In de hoekpartij geheel links bevindt zich in de eerste bouwlaag een gecombineerd deurkozijn op de plaats waar zich oorspronkelijk dubbele pakhuisdeuren bevonden. Ervoor ligt een gemetseld stoepje. Direct boven het deurkozijn van de begane grond bevindt zich een tweeruits stolpraam met vierruits bovenlicht en tenslotte bevindt zich in de topgevel een opgeklampt dubbele laadluik, met daarboven een houten takelomkapping bestaande uit een vertikale beschieting voorzien van een decoratief gezaagde rand. De geprofileerde windveer die zich hierboven bevindt heeft gesneden decoraties. De RECHTER ZIJGEVEL is tegen het belendende pand aangebouwd. De ZIJGEVEL aan de steeg bezit enkele muurankers en in de tweede bouwlaag een segmentboogvormig luik. In de gevel van de schuur bevindt zich een opgeklampte deur met drieruits bovenlicht. Aan de binnenplaats is de ACHTERGEVEL van het winkelpand en het woonhuis zichtbaar. De RECHTER ZIJGEVEL en ACHTERGEVEL zijn opgemetseld in rode baksteen in kruisverband en worden gekarakteriseerd door verschillende oorspronkelijke schuif- en stolpvensters met meerruits bovenlichten, met aan de onderzijde gecementeerde lekdorpels en aan de bovenzijde steense segmentbogen. Het samengestelde kozijn van het trappenhuis geheel links bezit glas-in-loodvensters. Op de binnenplaats bevindt zich ook een waterpomp, die zich oorspronkelijk centraal op de binnenplaats bevond. In het INTERIEUR bevinden zich nog veel oorspronkelijke elementen zoals van decoratief snijwerk voorziene en gehoute trappartij en deurenomlijstingen. Voorts terrazzovloeren, houten schouwen en stucplafonds die opvallen door een gestileerd appelmotief binnen een geometrische omlijsting. De ruimtelijke indeling van het pand is nog grotendeels in tact en bestaat uit winkelruimten op de begane grond, alsmede keuken, kelder en opkamer en trappenhuis. Op de verdieping bevinden zich de woonruimten en op de zolder het voormalige pakhuis.

Waardering

WINKELPAND met WOONHUIS en PAKHUIS in 1909 gebouwd naar ontwerp van J.J. POST.

-Van architectuurhistorische waarde als goed en gaaf bewaard voorbeeld van een winkelpand met een gevel in rijke Art Nouveaustijl. Het pand valt op door hoogwaardige esthetische kwaliteiten in in- en exterieur, die onder andere tot uiting komen in de hoofdvorm en de hoekoplossing alsmede in het rijke materiaalgebruik van bewerkte natuursteen, verschillende kleuren verblendsteen en glas-in-lood. In één samenhangend ontwerp zijn de verschillende functies wonen, pakhuis en winkelruimte opgenomen. Het pand is van belang als een van de meest rijke voorbeelden binnen het oeuvre van architect J.J. Post, die in Winterswijk en andere steden in de Achterhoek verscheidene woonhuizen en winkelpanden bouwde.

-Van stedenbouwkundige waarde vanwege de markante ligging op de hoek van de Ratumsestraat en de Whemerbeek. Het pand speelt door deze ligging en door de opvallende detaillering van de winkelgevel een beeldbepalende rol in het aanzien van de winkelstraat.

-Van cultuurhistorische waarde als kenmerkende uitdrukking van de sociaal-economische bloei van Winterswijk vanaf het einde van de negentiende eeuw, als voorbeeld van een winkel met een aantrekkelijke pui in een plattelandskern.