Inleiding

Complex van TOEGANGSHEK en 5 nabijgelegen DIENSTWONINGEN, gebouwd naar ontwerp van A.J. Kropholler op het Landgoed de Hoge Veluwe te Hoenderloo aan de Harskampweg en de Otterloseweg.

Vanaf 1909 ontstond het landgoed De Hoge Veluwe door het opkopen en samenvoegen van gronden door het Rotterdamse fabrikantenechtpaar Helene Müller (1869-1939) en Anthony G. Kröller (1862-1941). De oude openbare wegen die over de gronden liepen werden afgesloten en op kosten van Kröller omgeleid. Om het nieuw ontstane, ruim 6800 ha grote landgoed kwam een afrastering. Deze door het echtpaar gecreëerde nieuwe buitenplaats fungeerde in de eerste plaats als jachtgebied en buitenverblijf voor de familie en hun gasten. Op het landgoed werd tevens een boerenbedrijf gevoerd. Daarnaast werd binnen De Hoge Veluwe het kunstzinnig ideaal verwezenlijkt dat Helene Müller voor ogen stond. Het terrein werd in haar opdracht ingericht met architectuur en kunstwerken, die allen op hun eigen manier de door haar voorgestane eenheid van kunst en natuur zichtbaar moesten maken. Tenslotte moest op het terrein een groot museumgebouw gerealiseerd worden, om de kunstcollectie van mevr. Kröller te huisvesten.

Ten behoeve van het inrichten van het landgoed wist het echtpaar verschillende architecten aan zich te binden. Van H.P. BERLAGE, de Belg HENRY VAN DE VELDE en van A.J. KROPHOLLER werden daadwerkelijk gebouwen op het landgoed uitgevoerd. De in het complex op te nemen beeldhouwwerken zijn van de hand van de beeldhouwers J. MENDES DA COSTA en JOHN RAEDECKER.

Na de economische crisis werd in 1928 het beheer van het landgoed overgedragen aan de Stichting Kröller-Müller. In 1935 ontstond de Stichting Het Nationale Park de Hoge Veluwe.

Het landgoed wordt begrensd door een kilometerslange afrastering, met monumentale TOEGANGSHEKKEN op belangrijke plaatsen. De toegangshekken zijn allen vergelijkbaar vormgegeven, met kleine varianten, naar ontwerpen van Kropholler uit 1920. Naast het bijeenhouden van wild waren de hekken en afrastering er een uitdrukking van dat het echtpaar hun verworven gebied als een eenheid zagen en zichzelf als grootgrondbezitters. Er waren plannen om bij de entrees kleine nederzettingen te realiseren. Hoewel dit nauwelijks tot stand is gekomen, is een dergelijke opzet wel in aanzet aanwezig bij de entree aan de Harskampweg en bij de dienstingang aan de Apeldoornseweg.

Op het landgoed zijn voor het personeel dat voor het onderhoud van het landgoed zorgde DIENSTWONINGEN gebouwd. De houten dienstwoningen werden ontworpen door Van de Velde en staan in Otterlo. Kropholler ontwierp woningen in Hoenderloo. Hij koos voor deze woningen voor een rustieke stijl. De zgn. 'Vijf woningen' zijn vergelijkbaar opgezette bescheiden vrijstaande woningen, met bostuintjes waarin zich schuurtjes en vijvers bevinden. Oorspronkelijk waren de woningen van een geitenstal voorzien. In het interieur van de woningen komen steeds dezelfde elementen terug, zoals een blauw-grijze betegeling van de haardpartij. Bij de woningen Harskampweg 13 en 17 en bij Otterloseweg 310 en 314 is er sprake van een stedenbouwkundige opzet, waarbij de huisjes spiegelsymmetrisch ten opzichte van elkaar zijn gesitueerd. Van de DIENSTWONING Deelenseweg 6 is niet bekend of het een ontwerp van Kropholler betreft. In opzet en stijl zijn de woningen echter te vergelijken. Aangenomen mag worden dat Kropholler ook de architect van Deelenseweg 6 is. Het WOONHUIS Deelenseweg 8 in Gooise landhuisstijl is waarschijnlijk eveneens een ontwerp van A.J. Kropholler.

Complexwaardering

COMPLEX behorende tot landgoed De Hoge Veluwe bestaande uit 5 dienstwoningen en een toegangshek, ontworpen door A.J. Kropholler, gelegen te Hoenderloo.

-Van architectuurhistorische waarde als zorgvuldig ontworpen functioneel deel van een modern landgoed uit het begin van de twintigste eeuw, dat door een gefortuneerd fabrikantenechtpaar werd samengesteld en ingericht als jachtterrein en buitenplaats, en anderzijds vorm kreeg vanuit een visie op kunst, met als doel de relatie te laten zien tussen cultuur en natuur. De op het landgoed gelegen bouwwerken die onder het mecenaat van het echtpaar ontstonden, zijn ontworpen of gemaakt door belangrijke architecten en beeldhouwers.

-Van stedenbouwkundige waarde als karakteristiek onderdeel van de Veluwe. Het landgoed de Hoge Veluwe vormt hierbinnen een eenheid, doordat openbare wegen die over de gronden liepen werden afgesloten en doordat op belangrijke plaatsen nieuwe, monumentale ingangen werden gecreeerd.

-Van cultuurhistorische waarde als deel van het landgoed De Hoge Veluwe, een uniek voorbeeld van een modern landgoed uit het begin van de twintigste eeuw, dat door een gefortuneerd fabrikantenechtpaar werd samengesteld en ingericht als jachtterrein en buitenplaats, en anderzijds vorm kreeg vanuit een visie op kunst, met als doel de relatie te laten zien tussen cultuur en natuur. De verschillende elementen op het landgoed geven uiting aan deze achtergrond.