Complexonderdeel 07

Inleiding

BERGREDE bestaande uit 11 betonnen RELIEFS die tussen 1950 en 1952 werden gemaakt door Piet Gerrits alsmede één STEEN met een zaligspreking. De bergredereliëfs behoren tot zijn laatste grote werken voor de Heilig-Land-Stichting. Aan de hand van deze reliëfs worden een aantal gezegden uit de bergrede volgens Matteus geïllustreerd. Christelijke theologen beschouwen deze bergrede als een kernachtige samenvatting van Christus verkondiging. De grote literaire en esthetische betekenis ervan wortelt in de tradities van het jodendom en wordt ook door niet-christenen erkend.

Op de reliëfs, die uitgevoerd zijn in de voor het late werk van Piet Gerrits kenmerkende realistische en verhalende trant, zijn vijf verhalen uit het Oude Testament en vijf verhalen uit het Nieuwe Testament uitgebeeld die dezelfde strekking hebben als de uitspraken van Jezus. De steniging van Stefanus staat op de zesde plaats en vormt zodoende de scheiding tussen de reliëfs uit het Oude Testament en het Nieuwe Testament. Boven de Bergrede stond oorspronkelijk een beeld van Jezus. Het beeld was boven het reliëf met Stefanus geplaatst, om de doorwerking van de leer van Jezus in het leven van zijn volgelingen aan te geven. Piet Gerrits noemt de eigenlijke inhoud van de Bergrede 'de leer over de nieuwe gerechtigheid' als vervolmaking van de oude Wet. Hij stelt het joodse nationalisme tegenover de zedenwet naar de geest. Bij de Bergrede stonden oorspronkelijk tevens een aantal stenen met zaligsprekingen. Tegenwoordig is aan de rechterkant van de Bergrede nog één van deze stenen te zien. In het bos liggen nog een aantal stenen met teksten. Ook maakten nog een aantal andere reliëfs deel uit van de Bergrede. Drie bevinden zich achter de Oosterse Herberg en drie bevinden zich bij het zogenaamde archeologisch project. Daarnaast werd nog een aantal taferelen door vrijstaande beelden gevisualiseerd, zoals Jezus en de Samaritaanse vrouw aan de put (verdwenen), de goede herder (herplaatst op de begraafplaats), de verloren zoon (verdwenen) en de zaaier (herplaatst op de begraafplaats).

De bergredereliëfs en de steen maken onderdeel uit van het thema "openbare leven van Christus" en waren oorspronkelijk gelegen tussen de Oosterse Herberg en het in het midden van de jaren '70 (20e eeuw) gebouwde vissersdorp.

Omschrijving

De RELIEFS zijn geplaatst in een betonnen keermuur. Uiterst links bevindt zich een tekst als motto voor het gedeelte uit het Oude Testament: '..Zo uw gerechtigheid niet groter is dan die van de schriftgeleerden en farizeeën, dan zult gij het rijk der hemelen niet binnengaan' (Mat.5, 12). Vervolgens zijn van links naar rechts de volgende verhalen uitgebeeld: Kaïn doodt Abel; David en Nathan; Adam en Eva; Suzanna en de ouderlingen; David en Saul; Steniging van Stefanus; Penning van de weduwe; de man die schatten voor zichzelf verzamelde; De farizeeër en de tollenaar; de onbarmhartige dienaar en tenslotte de barmhartige Samaritaan. De reeks wordt afgesloten met het motto voor het Nieuwe Testament gedeelte: '.. weest dus volmaakt zoals uw hemels vader volmaakt is'. De vrijstaande STEEN is voorzien van de volgende zaligspreking: '..Zalig die wenen, want ze zullen worden getroost. Zalig die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want ze zullen worden verzadigd'. In de navolgende tekst zijn de afbeeldingen op de reliëfs nader beschreven waarbij tevens het bijbehorende bijbelcitaat is vermeld.

1) Kaïn en Abel "Jullie hebben gehoord dat tot de ouden gezegd is: U zult niet doden. Wie doodt, zal uitgeleverd worden aan het gerecht. Maar ik zeg jullie: ieder die zijn broeder een kwaad hart toedraagt, zal uitgeleverd worden aan het gerecht" (Mat.5, 21-22).

Op de voorgrond ligt Abel languit op de grond. Rechts de kudde schapen, waaruit het brandoffer genomen is. Op de achtergrond vlucht Kaïn weg, handen op de oren om Gods stem niet te hoeven horen (Gen.4, 1-16).

2) David en Nathan "Je hebt gehoord dat er gezegd is: u zult geen echtbreuk plegen. Maar ik zeg jullie: ieder die begerig naar een vrouw kijkt, heeft in zijn hart al echtbreuk met haar gepleegd" (Mat.5, 27-28).

De profeet Nathan, stok in de hand, wijst op David. Deze heeft Uria de Hetiet, een soldaat, de dood in gejaagd om zijn vrouw Batseba te kunnen bezitten. Davis, gezeten op een bank, weet zich schuldig en verbergt zijn hoofd in zijn handen. Tussen hen staat een tafel met schaal en fles. Linksachter hangt een schild en zwaard, het zwaard wijst op de naderende dood van Absalom, de zoon van David, die voor vaders misdaad moet boeten (II Sam.12, 1-14).

3) Adam en Eva "Ook is er gezegd: Wie zijn vrouw verstoot, moet haar een scheidingsbriefje geven. Maar ik zeg jullie: ieder die zijn vrouw verstoot, behalve in een geval van ontucht, brengt haar tot echtbreuk, en wie trouwt met een vrouw die is verstoten, pleegt echtbreuk" (Mat.5, 31-32).

Wat God gebonden heeft, kan geen mens meer scheiden. Adam en Eva kijken in aanbidding omhoog. Adam heeft beide armen opgeheven, Eva vouwt haar handen in een biddend gebaar. Hun schaamstreek is bedekt met de haren van Eva en het hoofd van een hert. Beide hebben een nimbus. Er zijn verschillende dieren aanwezig: kameel, paard, hert lam, ezel rund, geit, leeuwenpaar, op de grond een lam, op de achtergrond een beer die uit zijn hol komt, vogels, een palmboom en bergen. In water zwemmen verschillende vissen en een waterslang (Gen.3, 1-24).

4) Suzanna en de ouderlingen "Verder hebben jullie gehoord dat tot de ouden gezegd is: U zult uw eed niet breken, maar u houden aan uw eed voor de Heer. Maar ik zeg jullie helemaal niet te zweren" (Mat.5, 33-34).

Daniel oordeelt over de ouderlingen (rechts) die met elkaar fluisteren, één bedekt oor. Links staat Suzanna die onterecht van overspel werd beschuldigd en nu vrijgesproken wordt. Op de achtergrond een stadspoort (Dan.13, 28-63).

5) David en Saul "Je hebt gehoord dat er gezegd is: oog om oog en tand om tand. Maar ik zeg jullie een zaak niet uit te vechten met iemand die je kwaad heeft gedaan" (Mat.5, 38-39).

David en Abisai treffen de slapende Saul aan. Davis weerhoudt zijn makker ervan hem te doden, maar neemt speer en waterkruik van Saul weg. Op de achtergrond de slapende manschappen van Saul (I Sam.26, 7-12).

6) Steniging van Stefanus "Ze stenigden Stefanus, terwijl hij bad:'Heer Jezus ontvangt mijn geest'. Hij viel op zijn knieën en riep met luide stem:'Heer, reken hun zonden niet aan'" (Hand.7,59-60).

Stefanus die zijn handen opheft, wordt gestenigd door twee mannen. Op de achtergrond een stadspoort (Hand.7, 59-60).

7) Penning van de Weduwe "Maar als jij barmhartig bent, laat dan je linkerhand niet weten wat je rechterhand doet, opdat je barmhartigheid in het verborgene gebeurt; en je vader, die in het verborgene ziet, zal het je lonen" (Mat.6,3-4).

Een farizeeër geeft een aalmoes aan een bedelaar die hem smekend aankijkt. achter de farizeeër twee mannen die hem bewonderend aankijken. Op de achtergrond een weduwe met haar kinderen die onopvallend een aalmoes geeft (Mar.12,41-44).

8) De man die schatten voor zichzelf verzamelde "Verzamel geen schatten op aarde, waar mot of houtworm ze aantast, en waar dieven inbreken om ze te stelen. Maar verzamel schatten in de hemel, waar mot noch houtworm ze aantasten, en waar geen dieven inbreken om ze te stelen" (Mat.6,19-20).

Een rijke landman zit peinzend tussen rijkdommen die hij verzameld heeft. Boven hen rijst echter de dood, het zwaard reeds half uit de schede: gedenk te sterven (Luc.12, 13-21).

9) De farizeeër en de tollenaar "En wanneer je bidt, wees dan niet als de schijnheiligen; zij staan graag in de synagogen en op de hoeken van de straten te bidden, om op te vallen bij de mensen. ik verzeker jullie, ze hebben hun loon al. Maar als jij bidt, ga dan je binnenkamer in, doe de deur dicht, bid tot je vader, die in het verborgene is; en je vader, die in het verborgene ziet, zal het je lonen" (Mat.6, 6-7).

Op de achtergrond staat een farizeeër met gebedsmantel in de tempel te bidden. Op de achtergrond de tollenaar die, schoenen uit, zich nederig en onopvallend tot God richt (Luc.18,9-14).

10) De onbarmhartige dienaar "Werp je niet op als rechter, opdat je niet onder het oordeel valt. Want onder het oordeel dat jullie vellen, zul je vallen, en met de maat waarmee jullie meten, zul je gemeten worden" (Mat.7,1-2).

Een koning rekent met zijn dienaren af. Uit medelijden vergeeft hij de dienaar die hem geld schuldig is. Deze dienaar valt echter iemand aan die hem geld schuldig is en zet deze schuldenaar zelfs in het gevang. Op de achtergrond de koning die met een dienaar afrekent (Mat.18,23-24).

11) De barmhartige Samaritaan "Welnu, behandel de mensen in alles zoals je wilt dat ze je behandelen. Want dat is de wet en de profeten" (Mat.7,12).

De Samaritaan daalt af naar de man die door rovers gewond is achtergelaten. In de verte de figuren van een priester en de leviet die langsgingen zonder te helpen.

Waardering

BERGREDE bestaande uit 11 betonnen RELIEFS die in de jaren 1950-1952 werden gemaakt door PIET GERRITS alsmede één STEEN met een zaligspreking.

- Van architectuur- en met name kunsthistorische waarde als essentiële onderdelen van een verzameling aan de bijbelse geschiedenis ontleende gebouwen en objecten in oosterse stijl (qua ontwerp, materiaalgebruik en/of detaillering), alsmede van bijzonder belang voor het oeuvre van beeldend kunstenaar P. Gerrits. Deze vrij gaaf bewaard gebleven onderdelen van een voormalig devotiepark, thans Bijbels Openluchtmuseum, vormen curiosa binnen de landelijke architectuur- en kunstgeschiedenis.

- Van stedenbouwkundige waarde als essentiële onderdelen van het complex van de Heilig Landstichting dat cultuur- en architectuurhistorisch van nationaal belang is. De objecten zijn van bijzondere betekenis wegens de situering, welke verbonden is met de aanleg van het complex en de chronologische opbouw van de rondgang over het terrein.

- Van cultuurhistorische waarde als essentiële onderdelen van het complex Heilig-Land-Stichting dat een bijzondere en tevens zeldzame uitdrukking vormt van een religieuze ontwikkeling.