Inleiding

Gefaseerd tot stand gekomen complex van de voormalige lettergieterij 'Amsterdam' voorheen N. Tetterode, waarvan het oudste deel (Bilderdijkstraat 163-167) is gebouwd in 1902-1903 naar ontwerp van J.W.F. Hartkamp met elementen van Art Nouveau. Het gebouw is bijzonder solide geconstrueerd. Bij de voor opslag van de lettervoorraad bestemde tussenverdieping is bijvoorbeeld op een belasting van 500 ton gerekend. De fabriek werd al snel te klein en in 1906 werd er een verdieping op het gebouw gezet. De centrale uitbreiding aan de Da Costakade (nr. 158-164) dateert van 1909-1912, eveneens ontworpen door J.W.F. Hartkamp in een late variant van de neo-renaissance en geheel verschillend met de eerdere bebouwing aan de Bilderdijkstraat. In 1909 werden hier vijf panden aangekocht en gesloopt; de aannemer was G. Lotgering. Het interieur ervan was een gezamenlijk ontwerp van K.P.C. de Bazel (wand- en zolderbetimmering, meubilering en kroonluchters), Th.W. Nieuwenhuis (wandbespanning en meubelstoffering). S.H. de Roos, die van 1907 tot 1942 als ontwerper voor de firma Tetterode werkte, ontwierp het schoorsteenpaneel. De fraaie bibliotheek is in 1986 in de voormalige aula/trouwzaal van de Ronde Lutherse Kerk aan het Singel opnieuw ingericht. De overige interieuronderdelen zijn bij verbouwingen waarschijnlijk alle verloren gegaan. Voorts werd een in 1898 tot stand gekomen aangrenzende melkfabriek aan de Bilderdijkstraat nrs. 157-161 bijgetrokken. Deze melkfabriek, eertijds namens 'Holland', begon op 1 juli 1898 als eerste met de levering van flessenmelk. De melkfabriek werd omstreeks 1920 aangekocht en in 1921 door J.W.F. Hartkamp geheel verbouwd. Waarschijnlijk werden ook eerder verbouwingen aan de melkfabriek uitgevoerd door Hartkamp, het is echter onduidelijk welke architect de oorspronkelijke bouwmeester van deze fabriek was. De na-oorlogse uitbreiding aan de Da Costakade (nr. 148-156) dateert van 1949-1950 is is uitgevoerd naar een ontwerp van B. Merkelbach en Ch.J.F. Karsten volgens de principes van het Nieuwe Bouwen. Deze uitbreiding is mogelijk reeds in 1940 gepland en ontworpen geweest. In 1962 ging het bedrijf samen met de papiergroothandel Bührmann en in 1963 verhuisde het bedrijf naar een terrein aan de Gen. Vetterstraat. Het complex bestaat uit vier onderdelen:

1. FABRIEK uit 1902, Bilderdijkstraat 163;165a;165b;165c;165d;165e;165f;167,

2. CENTRALE UITBREIDING uit 1909, Da Costakade 158;160;162;164,

3. V.m. MELKFABRIEK uit 1898, verbouwd in 1921 en opgenomen in het complex, Bilderdijkstraat 157a;159;161,

4. FABRIEKSGEBOUW uit 1940 - 1951, Da Costakade 148;150;152;154;156.

Waardering

Het in eerste aanleg in 1902-1903 tot stand gekomen en later gefaseerd uitgebreide complex van de voormalige lettergieterij 'Amsterdam' voorheen N. Tetterode is van algemeen belang vanwege architectuurhistorische waarde en van typologisch waarde als voorbeeld van een stedelijk geïntegreerd en sterk uitgebreid fabriekscomplex. Het uitwendige beeld van het complex is gaaf bewaard gebleven. Van belang voor de geschiedenis van het industrieel erfgoed in het algemeen en in het bijzonder voor die van de zetterijen-drukkerijen-lettergieterijen als bedrijfstak die Amsterdam internationaal grote faam heeft bezorgd.