Omschrijving van het complex

Complex HISTORISCHE BUITENPLAATS LEYDUIN bestaande uit: HOOFDHUIS (1), HISTORISCHE PARK- EN TUINAANLEG (2), BELVEDERE (3), IJSKELDER (4), TUINMUUR MET TWEE SCHUREN (5), INRIJHEK (6), VIJF GRENSPALEN (7A - 7C), WATERWERKEN (8), ZOMERHUIS (9), DIENSTWONING (10), KOETSHUIS (11) en STAL (12).

De oudste vermelding van Leyduin dateert uit 1596. Het stond toen bekend als hofstede. Van de eerste eeuwen van het bestaan van de hofstede, later "herehuisinge" genaamd, zijn wel de opeenvolgende eigenaren bekend, maar afbeeldingen of kaarten zijn er nauwelijks. Wel is duidelijk dat het bezit door vergroting van het grondbezit en vernieuwing, uitbreiding en verfraaiing van de gebouwen uitgroeide van een hofstede tot een buitenplaats zoals bij de omschrijving van de verkoop in 1798 blijkt. Er is dan o.a. sprake van een "herehuizinge, koetshuis, stalling, tuinmanswoning, wagenhuis, billard, coepels, sallon, menagerie, vinkenhuis, hermitage en beek met cascade" en verder o.a. "boomgaarden, broey- en moestuinen". Even later blijkt er ook een gemetselde kom en een springende fontein te zijn.

Het vinkenhuis stond waarschijnlijk bij de vinkenbaan die de toenmalige eigenaar Jan van Loon in 1752 liet aanleggen. Deze vinkenbaan is op een kaart uit circa 1760 te zien. Restanten ervan zijn thans nog herkenbaar op het (later afgesplitste) Vinkenduin. Behalve herkenbare onderdelen in de aanleg zoals de cascade en enkele lanen resteren ook het gepleisterde dienstgebouw achter het koetshuis uit 1874 en het houten zomerhuis uit 1796. De grenspalen met de naam van Johan van Romswinkel dateren uit 1701.

De nieuwe eigenaar in 1798 was J.S. van Naamen, die enkele jaren na de aankoop een deel van de opstallen liet slopen waaronder ook het hoofdhuis. Vanaf 1808 kwam het bezit door aankoop en vererving eerst gedeeltelijk later weer geheel in bezit van de familie Van Lennep. De verschillende bewoners leven dan naar alle waarschijnlijkheid in de nog bestaande kleine oudere bebouwing. M.n. het houten zomerhuis lijkt hiervoor gebruikt te zijn. In 1855 werd Hendrik Samuel van Lennep de nieuwe eigenaar van het bezit en hij liet vermoedelijk niet lang hierna een nieuw hoofdhuis bouwen vlak naast de cascade. Bij dit huis werd in 1874 een nieuw koetshuis gebouwd tegen een oudere dienstwoning. Van dit hoofdhuis en zijn naaste omgeving zijn enkele afbeeldingen bekend.

De Van Lenneps, m.n. David van Lennep, zouden een belangrijke rol gaan spelen bij de ontwikkeling van de duinwaterwinning waartoe zij ook delen van de buitenplaats beschikbaar stelden. Zo diende de beek, waarin de cascade was aangelegd als transportweg voor het drinkwater dat verzameld werd in de Oranjekom om via de beek terecht te komen bij een pompstation aan de Leischevaart.

In 1920 werd C.J. van Tienhoven de nieuwe eigenaar van Leyduin. Hij liet de oranjerie overplaatsen naar zijn andere bezit Klein Bentveld. Het omvangrijke grondgebied van Leyduin werd gesplitst en in drie delen verkocht: het huidige Leyduin in het midden en Vinkenduin ten zuiden en Koekoeksduin ten noorden daarvan. De nieuwe eigenaar van het verkleinde Leyduin, A. Dorhout Mees, liet het oude huis bij de cascade afbreken en door architect A. de Maaker het huidige huis ontwerpen op een natuurlijke hoogte in het zuidelijke deel van de aanleg. L.A. Springer werd gevraagd een ontwerp voor de aanleg te leveren. Hiervan resteert betrekkelijk weinig. De Maaker en Springer leverden tevens het ontwerp voor resp. het huis en de tuin van het nieuwe Vinkenduin.

Het hoofdhuis van Leyduin doet sinds de Tweede Wereldoorlog niet langer dienst als woonhuis, het functioneerde o.a. als meisjesinternaat. Thans (1998) is het in gebruik als opleidingsinstituut.

Het complex historische buitenplaats Leyduin is gelegen tussen de eerste Leyweg in het noorden en de tweede Leyweg in het zuiden. Aan de westzijde begrenst de Vogelenzangseweg het complex, aan de oostzijde de spoorlijn. Ter plaatse vormt de buitenplaats een deel van een groter geheel van (voormalige) buitenplaatsen te weten Koekoeksduin, Vinkenduin en Woestduin. Op een grotere schaal is de buitenplaats onderdeel van de reeks buitenplaatsen in de binnenduinrand van Zuid Kennemerland.

Op de bij de beschrijving behorende kaart zijn de omgrenzing en de nummers van de onderdelen aangegeven.

Waardering van het complex

Het complex HISTORISCHE BUITENPLAATS LEYDUIN is van algemeen belang vanwege:

- zijn plaats in de reeks landgoederen ter plaatse en in de binnenduinrand van Zuid Kennemerland;

- historische waarden als oudste voorziening t.b.v. de drinkwaterwinning van Amsterdam;

- architectuur- en cultuurhistorische waarden;

- de beeldbepalende ligging van het hoofdhuis;

- de ensemble waarde van de ruimtelijk-functionele relatie van de onderdelen.