Omschrijving van het complex

De in structuur en detail goed bewaard gebleven HISTORISCHE BUITENPLAATS VERWOLDE bestaat uit een HUIS VERWOLDE (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), KOETSHUIS MET PAARDENSTAL (3), ORANJERIE (4), TOEGANGSHEKKEN (5A en 5C), ZONNEWIJZER (6), BOERDERIJ HENRIKAHOEVE (7A) met BAKHUIS (7B) en vierpalige HOOIBERG (7C), BOERDERIJ ALLARDHOEVE (8), voormalige TIMMERMANSWONING HOFMEYER (9), voormalige BOSWACHTERSWONING DENNEBOOM (10), BOERDERIJ MEIJER (11A) met twee HOOIBERGEN (11B en 11C) en BAKHUIS (11D), BOERDERIJ BLANKENBERG (12A) met SCHUUR (12B) en BAKHUIS (12C) en voormalige JACHTOPZIENERSWONING 't JAGERSHUIS (13A) met HOOIBERG (13B).

Het historische buitenplaatscomplex Verwolde ligt ten oosten van het dorp Laren (Gld). Mogelijk al in de 12de eeuw stond ter plaatse van het huidige huis een middeleeuws slot dat aan de heren van Keppel toebehoorde en waaromheen zich frequent oorlogsgewoel heeft afgespeeld. Het huis werd daardoor herhaaldelijk verwoest en weer opgebouwd. In de 18de eeuw was er van het oude slot weinig meer dan een huis in de gedaante van een boerenwoning overgebleven. In 1775 gaf eigenaar F.W. van der Borch opdracht aan stadhouderlijk architect Philip Willem Schonck een passend huis te ontwerpen volgens de in die tijd geldende smaak. Van der Borch hield persoonlijk toezicht op de werkzaamheden en in 1776 kon hij het (overigens nog niet geheel voltooide) huis betrekken. De indeling van de bel-etage was volgens de principes van die tijd: rond de hal of voorhuijs lagen links omgaand een antichambre, een groote zaal en een slaapkamer, alle met schouw; vervolgens een toilet, een provisiekamer, het trappenhuis en rechts van de hal, de eetzaal. Ook bij de afwerking en inrichting van het huis speelde Schonck een bemiddelende rol. Mogelijk was de bij het huis passende formele tuinaanleg eveneens zijn ontwerp; zeker zijn de ontwerpen van de hekposten met vazen en de zonnewijzervaas van Schonck. Al in 1800 werd de formele aanleg rond het huis in een meer modieuze landschappelijke compositie naar ontwerp van J.P. Posth veranderd. Kenmerkend waren de gebogen lijnen binnen de contouren van het formele patroon van rondomgaande rechte lanen. In de 19de eeuw hebben vrijwel geen wijzigingen aan het huis en tuin plaats gevonden. Pas in 1890 liet het echtpaar Van der Borch-van Zuylen van Nijevelt het huis verbouwen. Er kwam een nieuw bordes met hun wapens en in de zuidwesthoek een aanbouw met diensttrap voor het personeel. De roedevensters werden in grotere T-vensters veranderd. Lang heeft deze situatie niet geduurd, want in 1926 gaf het echtpaar Van der Borch-Voûte aan de architecten M.A. en J. van Nieukerken de opdracht het huis te restaureren en uit te breiden. De vensters kregen hun 18de-eeuwse roedeverdeling terug, het huis kreeg een nieuwe kap met leien in plaats van pannen, op de plaats van de aanbouw verrees een hoge toren en aan de linkerzijde (zuidoost) kwam een groot terras met trap tot stand als verbinding tussen huis en tuin. Hiervoor moest een gedeelte van de oude gracht worden gedempt. In dezelfde tijd kreeg tuinarchitect Hugo Poortman de opdracht een nieuwe tuin rond het huis te ontwerpen die moest passen in de bestaande parkaanleg binnen de buitengracht. Poortman liet zich inspireren door de formele Franse tuinkunst uit de 18de eeuw. Hij gebruikte twee assen: een bestaande as die recht op de voorgevel aan liep, met vóór het huis een langwerpig grasveld met de oprijlaan daaromheen en een tweede as die op de linkerzijgevel (zuidoost) met het nieuwe terras was gericht. In dit deel van de tuin richtte hij verschillende geometrische vakken in die vanuit het huis goed zichtbaar waren. Het eerste van de drie vakken bestond uit gras met een buxusmonogram, daarna volgde een verdiept en ommuurd vak met buxusfiguren, geflankeerd door grasvelden en tenslotte een langgerekt grasveld dat eindigde met een barokke spiegelboogvorm. Aan de lange zijden van dit grasveld werden borders aangelegd, omgeven door een taxushaag met inhammen, bestemd voor beelden. Tussen deze geometrische tuin en de buitengracht lag de strook landschapspark als overgangszone naar het omringende agrarische landschap. In 1977 werden huis, tuin en park binnen de buitengracht overgedragen aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen. Door noodzakelijke beperkingen in het onderhoud warden de scherpe lijnen van Poortmans ontwerp vervaagd, de plantenborders waren verdwenen. Tuin en het park werden hersteld, waarbij de vormen van de aanleg van Poortman werden gerespecteerd en de samenhang met het huis weer helder gemaakt werd. Voor de bloemenborders aan weerszijden van het grasveld van de zuidtuin werd een beplantingsplan van tuinarchitect mevrouw A.E. Canneman-Philipse uitgevoerd. Om de buitenplaats in engere zin ligt een groot landgoed met duidelijke elementen van een ontginning op grond van cultuurhistorische principes uit de periode 1870-1910. Enkele boerderijen liggen op zichtassen vanaf het landhuis (Henrikahoeve, boerderij Denneboom en boerderij Meijer). Kenmerkend voor het landschap zijn open ruimten waarin solitairen en clumps, houtwallen en een aantal boerderijen uit 1880-1910. De boerderijen spelen een belangrijke rol in de beleving van het landschap. Naast de architectonische overeenkomsten zijn enkele op bijzondere plekken gebouwd.. Zij zijn ontworpen in eenzelfde stijl met als specifieke onderlinge details de gepleisterde tekstband met de naam van de boerderij, kleine ruitvormige vensters en luiken in de kleuren van Verwolde, groen, zwart en geel. In enkele gevallen is de ruitvormige roedeverdeling van de vensters nog bewaard gebleven. Bij die gevallen waarbij sprake is van een directe visuele relatie met het huis Verwolde is de complexbescherming van toepassing.

Waardering van het complex

De HISTORISCHE BUITENPLAATS VERWOLDE met omringende tuin- en parkaanleg en een deel van het visueel daarmee verbonden landgoed is van algemeen cultuurhistorisch, architectuurhistorisch en tuinhistorisch belang

- wegens de ouderdom

- wegens de architectuurhistorische betekenis van het huis Verwolde en de ontwerpen van boerderijen, koetshuis, oranjerie

- wegens de tuin- en parkaanleg die elementen uit de 18de, 19de en 20ste eeuw op harmonische wijze combineert

- wegens de visuele relatie van de onderdelen, waarbij het huis Verwolde als middelpunt en uitgangspunt fungeert van de aanleg