Ook archeologie valt onder de Monumentenwet. In Súdwest-Fryslân zijn 301 terreinen van (zeer hoge) archeologische waarde. Opvallend is de grote hoeveelheid (huis)terpen. In de gemeente is één wettelijk beschermd archeologisch monument: de funderingsrestanten van een oude stinsplaats in Arum. De gemeente Súdwest-Fryslân maakt gebruik van de Friese Archeologische Monumentenkaart Extra (FAMKE).

Hierin kunt u nagaan of er bij bouw- en aanlegactiviteiten archeologisch onderzoek nodig is. Daarnaast geeft dit systeem naast de verwachte aanwezige waarden in Fryslân ook advies hoe om te gaan met het bodemarchief. Dit is belangrijk als er plannen worden gemaakt waarin (mogelijke) archeologie in de bodem bedreigd wordt. 

De gemeente Súdwest-Fryslân zet zich in om het erfgoed van de gemeente op duurzame wijze te behouden voor de toekomst. De adviseurs stellen beleid op met betrekking tot monumenten en erfgoed in de gemeente en vormen het bevoegd gezag. wilt u meer weten over het erfgoedbeleid van de gemeente Súdwest-Fryslân? 

Heb jij problemen met jouw fundering? En wil je weten welke stappen je moet nemen om een fundering te laten onderzoeken of te herstellen? Op de website van veenweidefryslan lees je meer en kun je een melding doen via het funderingsloket.

De gemeente Súdwest-Fryslân stelt een vergoeding beschikbaar voor:

• een eerste bouwkundige inspectie, door Monumentenwacht Fryslân of een vergelijkbare onafhankelijke organisatie waarbij een rapport wordt gemaakt over de kwaliteit van het onderhoud van het bouwwerk.
• Bouwhistorisch onderzoek, een rapport uitgevoerd volgens de Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek, (uitgave 2009 door L. Hendriks en J. van der Hoeve) naar de bouwgeschiedenis en de bouwhistorische waarden van uw pand.
• Kleurhistorisch onderzoek, een rapport waarin de toegepaste verfafwerkingen op een historisch bouwwerk zijn uitgewerkt conform de uitvoeringsrichtlijnen kleurhistorisch onderzoek van de ERM (URL 2004) met als doel om een bepaalde fase in de bouwgeschiedenis zichtbaar te maken.
• Voor zowel het bouw- als kleurhistorisch onderzoek dient dit nodig te zijn bij een:
  • een aanvraag om een omgevingsvergunning;
  • een aanvraag van een klein initiatief.

Met ‘Alle monumentenregelingen op een rij’ biedt het Restauratiefonds een overzicht van de mogelijkheden voor uw monument met gunstige financieringen, subsidies en overige vergoedingsacties. 

Wilt u weten voor welke regelingen u in aanmerking komt?

De gemeente ligt op een overgangsgebied tussen het Friese laagveengebied en het zeekleigebied. De karakteristieke terpbebouwing vind zijn oorsprong in de prehistorie. Vanaf de Middeleeuwen ontstaat het kenmerkende Friese landschap met de verkaveling van de waterlopen, lokale dijken, vele vaarten en meren. De oudste stad in het gebied is Stavoren. Deze stad ontstond zo'n 300 jaar v.Chr. ontstaan langs een waterloop. In de Frankische tijd was het de hoofdplaats van Zuidergo. Een groot aantal andere dorpen en woonkernen ontstaan rond het begin van de jaartelling. De huidige steden, dorpen en buurtschappen zijn echter in de Middeleeuwen ontstaan. 

• Geschiedenis van Gaasterland
• Cultuur en Erfgoed in de gemeente Súdwest-Fryslân
• Archief gemeente Súdwest-Fryslân
• De Monumentenwacht Fryslân helpt monumenteneigenaren met het periodieke onderhoud van hun pand. Zij voeren inspecties, geven praktische tips en adviezen en voeren klein (nood)herstel uit.
• Provincie Fryslân
• Monumentenzorg Fryslân
• Stichting Erfgoed & Publiek en Museum Federatie Fryslân
• Stichting Industrieel Erfgoed Friesland
• Cultureel erfgoed in Zuidwest Friesland
• Fries Archiefnet
• Alle Friezen archief