Inleiding

Vrijstaand eenvoudig, in kern achttiende-eeuws tweebeukig WOONHUIS, opgetrokken in Noordhollandse houtbouwstijl. Het pand is van oorsprong gebouwd als tweebeukig huis hetgeen blijkt uit het feit dat het wurmt aan de aanbouwzijde hoger is. Het pand heeft in de negentiende en begin twintigste eeuw diverse wijzigingen ondergaan. Zo zijn de meeste gevels, deuren en kozijnen vervangen en is de oorspronkelijke scheiding tussen de voor- en de achterkamer verwijderd.

Het woonhuis is als meest westelijke pand van de Braakdijk gelegen tegenover de ophaalbrug over de Braakdijksloot een beeldbepalend element van het beschermde stadsgezicht Haaldersbroek.

N.B. De schuur ten oosten van het woonhuis valt buiten de bescherming.

Omschrijving

De tweebeukige in kern vroeg achttiende-eeuwse houtbouwwoning met puntgevel bestaat uit een bouwlaag en een verdieping onder kap en is opgetrokken op een rechthoekige plattegrond onder een met rode pannen gedekt zadeldak en een lessenaarsdak aan de oostkant van de woning.

Het woonhuis is gefundeerd op poeren van gele klinkertjes. Het houtskelet van gebinten, wurmt, kapspanten en gordingen is grotendeels origineel. Het is opgetrokken uit zeven gebintjukken van 5,68 meter, bestaande uit stijlen, gebintbalken en korbelen, die zijn uitgevoerd als tussenbalkgebinten. De lengte van het huis bedraagt 10,64 meter. Bovenop de stijlen bevinden zich de wurmten waarop de dakconstructie - dakspanten en dakhout - is bevestigd.

De zuidelijke topgevel heeft een verticaal beschot dat aan de onderkant is voorzien van een gezaagd puntig profiel. De onderzijde van de gevel is horizontaal beschoten met overhangend rabathout. De daklijst is versierd met rechte geprofileerde windveren met waterborden.

De oostelijke en westelijke gevels zijn horizontaal beschoten met negentiende- en twintigste-eeuws rabathout en hebben houten dakgoten op houten gootklossen. In de oostelijke gevel bevindt zich de ingang.

De noordgevel is voorzien van een negentiende-eeuwse getrapte weeg waarbij gebruik is gemaakt van de oorspronkelijke inkepingen. De daklijst is versierd met rechte eenvoudige windveren en waterborden.

In de gevels bevinden zich diverse vensters die in de loop der eeuwen zijn vervangen en/of gewijzigd en ontdaan van de roedenverdeling.

De indeling van het woonhuis, gesitueerd op de begane grond onder het zadeldak, bestaat thans uit een woonkamer, een opkamer, een kleine hal en een kelder. Daarboven bevindt zich de kapverdieping met een overloop en een slaapkamer. Het gedeelte onder het lessenaarsdak omvat de keuken en een aangrenzende ruimte die waarschijnlijk voor opslag heeft gediend.

De woonkamer bestond oorspronkelijk uit een voor- en een achterkamer. In de voorkamer, waarvan twee gebinten zijn voorzien van vier zwanehalskorbelen, bevindt zich een geschilderd plafond bestaand uit lichte donkere blauwgekleurde banen tussen drie gebintbalken uit 1758. In het middelste balkvak is een rozet geschilderd met daarin de wijdingstekst 'Groote god en hemels koning; beschermt ons in dese woning; Geeft ons hier Zegen en gewin; Leyd ons hier na Ten Hemel in; Anno MDCCLVIII' [1785].

Ten oosten van het plafondopschrift bevindt zich een met blauwe tegels beklede smuiger, waarvan de kuif grenst aan de schildering. Het bovenste deel van de smuiger - kuif en de boezem - is vrijwel geheel bewaard gebleven. De in Amsterdam gemaakte tegels uit ongeveer 1720 bevatten bijbelse voorstellingen in een dubbele cirkel met ossenkopjes op de hoeken. De achterwand van de vuurnis is bekleed met tijgertegels. De zijwangen zijn verdwenen, maar het hoogje is nog aanwezig.

In het midden van de westwand bevindt zich een tegenover de smuiger geplaatste eiken doodeur met origineel ijzeren beslag en bovenlicht. Aan de buitenkant is deze niet meer zichtbaar vanwege de vernieuwde gevel.

De zuidwand van de voorkamer bestaat uit twee betegelde wanden van witte tegels met een donkerrood guirlandemotief rondom in de buitenste tegels. De tegelwand wordt aan de onderkant afgesloten door donkere tegels met een fantasiemotief.

In het aangrenzende deel onder het lessenaarsdak bevindt de keuken waarin het oorspronkelijke getoogde plafond nog herkenbaar is. In deze ruimte is een tweede smuiger - zonder kuif met witte tegels en aan de zijkanten een donkerrood guirlandemotief (1750) - ruggelings van de smuiger in de voorkamer geplaatst. De vuurnis is bekleed met groene plavuizen. De smuiger is slechts gedeeltelijk overgebleven, hetgeen ook geldt voor de zuidwand van de keuken die van oorsprong betegeld was. Aan weerszijden van de smuiger zijn twee kleine ovale openingen in de muur tussen de keuken en de voorkamer zichtbaar.

Vanuit de hal kunnen de geplavuisde kelder, de opkamer en de verdieping onder zadeldak bereikt worden. In alle ruimten van het woonhuis zijn de bouw- en bewoningssporen uit de vroege fasen terug te vinden.

Waardering

Het woonhuis aan de Braakdijk 1 te Zaandam heeft een architectuur- en cultuurhistorische waarde als voorbeeld van een goed bewaard gebleven in kern achttiende-eeuwse houtbouwwoning met alle sporen van de vroegste bouwfasen en is met name van belang vanwege de aanwezigheid en gaafheid van bijzondere achttiende-eeuwse interieuronderdelen.

Het object heeft een situationele waarde vanwege de ligging tegenover de ophaalbrug over de Braakdijksloot in het beschermd dorpsgezicht Haaldersbroek.