Inleiding

Copmplex bestaande uit de PASTORIE (behorende bij de reeds beschermde Hervormde kerk, mon.nr 21548), de TUINEN rondom de pastorie, een betonnen VOETGANGERSBRUG en een KOETSHUIS. Het complex vormt een eilandje op zich binnen het beschermd dorpsgezicht Oosterend.

De PASTORIE is in eclectische trant gebouwd, volgens de gedenksteen in 1861 en onder toezicht van Pieter Jans Jaarsma en Jelle Arjens Timmenga door timmerman Hendrik Wouda. Gezien de grote overeenkomsten met de eveneens beschermde pastorie aan de Sluytermanwei 6 te Jorwerd zou de pastorie kunnen worden toegeschreven aan J. Swart uit Arum. De pastorie ligt op een omgracht terrein, grenzend aan de noordzijde kerk en kerkhof, die ook op een eiland liggen.

De TUINEN behorende bij de pastorie bestaan uit een wandeltuin rondom de pastorie, en een moestuin met boomgaard en een paardenweide annex bleekveld. De tuinen zijn onderling door slootjes gescheiden en behoren tot de oorspronkelijke aanleg van 1861. Zij vormen een herinnering aan een kerk-historische situatie, namelijk de zelfvoorzienende positie van de pastorie, zowel wat betreft het verzetten der zinnen als wat betreft de eerste levensbehoeften. De functionele verdeling van de moestuin c.a. is nog de oorspronkelijke; de tuinaanleg is nog enigszins herkenbaar. In de wandeltuin rondom de pastorie geeft het micro-reliëf nog enigszins een idee van het oude padenbeloop; de oude paden zijn nog gedeeltelijk in gebruik. De betonnen VOETGANGERSBRUG dateert uit een latere periode, vermoedelijk van omstreeks 1920-1930. Hij vervangt een houten voorganger. De brug is monolithisch en is vermoedelijk ter plaatse gestort. Hij vormt de rechtstreekse verbinding over de gracht tussen de pastorie en de kerk. Het is een typerend voorbeeld van de vroeger veelvuldig in de Friese waterrijke dorpen voorkomende particuliere voetgangersbruggen.

Het KOETSHUIS ligt op het achtererf in de pastorietuin, is van de pastorie afgewend en heeft een eigen oprit over de omgrachting van de pastorietuin. Het is ongeveer gelijktijdig met de pastorie (omstreeks 1861) gebouwd in Ambachtelijk-traditionele trant met een enkele verwijzing naar de neo-gotiek en is later vergroot. Deze vergroting is voor de bescherming van rijkswege van ondergeschikt belang.

Waardering

Het complex, bestaande uit de pastorie, de tuinen, een betonnen voetbrug en het koetshuis, is van algemeen cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang:

- als bijzondere uitdrukking van de herinnering aan een kerk-historische situatie, namelijk de zelfvoorzienende positie van de pastorie, zowel wat betreft recreatie als wat betreft de eerste levensbehoeften;

- vanwege de betekenis van het complex als essentieel onderdeel het beschermd dorpsgezicht dat van nationaal belang is;

- omdat de pastorie uit 1861, wellicht naar ontwerp van F. Swart in eclectische trant, een typerend voorbeeld is van de eclectische architectuur uit het derde kwart van de 19de eeuw;

- omdat het complex een bijzondere uitdrukking is van een historische ruimtelijke situatie, namelijk door de ligging van de pastorie c.a. ten opzichte van de eveneens beschermde kerk;

- vanwege de hoogwaardige kwaliteit van het complex en de historisch ruimtelijke relatie met groen, bebouwing en waterlopen;

- vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp;

- vanwege de betekenis van de tuinen (nutstuin en wandeltuin) als essentieel onderdeel van het complex en als onderdeel van het beschermd dorpsgezicht dat van nationaal belang is;

- in relatie tot de structurele gaafheid van het complex waar het gaat om de aanwezigheid van scheisloten;

- wegens de afwijkende oriëntatie van het koetshuis, die ter plaatse wordt bepaald door de lokale situatie van grachten rondom de pastorie, grenzend aan het kerkhof;

- vanwege de betonnen voetgangersbrug als typerend voorbeeld van de vroeger veelvuldig in de waterrijke Friese dorpen voorkomende particuliere bruggen;

- vanwege de bijzondere betekenis van de brug als verbinding tussen pastorie-eiland en kerkterrein.