Inleiding

Het crematorium Velsen, dat eigendom is van de Facultatieve Vereniging voor Lijkverbranding, is het eerste in Nederland gerealiseerde crematorium. Sinds de jaren negentig van de 19de eeuw had het bestuur van deze vereniging al vergevorderde plannen voor de bouw van een crematorium. In Hilversum, waar de vestigingsplaats in eerste instantie was gedacht, ondervond dit voornemen te veel tegenwerking (cremeren was tot in de jaren vijftig in Nederland bij de wet verboden), waarna besloten werd naar Westerveld uit te wijken. Dit eerste crematorium bestond uit een in 1912-1913 naar ontwerp van de Hilversumse architect M.A. Poel gebouwd CREMATORIUMGEBOUW met een aula en daaronder een urnengalerij die diende als eerste columbarium. In een later stadium is het crematorium Velsen tot drie keer toe uitgebreid naar ontwerp van architect W.M. Dudok. In 1925-1926 werd een TWEEDE COLUMBARIUM met open en gesloten urnengalerijen aan het complex toegevoegd. Het tweede columbarium bevat twee door de beeldhouwer H.A. van den Eijnde vervaardigde sculpturen uit de bouwtijd: een bronzen vrouwenbeeld genaamd "De Overpeinzing" en een gevelsculptuur in de vorm van een granieten buste getiteld "De Overgave". Tesamen met de troon, met gestileerde zandloper onder de zitting, op de toren vormen deze het allegorische programma van het tweede columbarium. Rond het tweede columbarium is in 1932 een in hoofdlijnen herkenbaar gebleven URNENVELD aangelegd naar ontwerp van de tuinarchitecte Neurdenberg. Dudok heeft voor deze urnentuin een serie paddestoelvormige urnen ontworpen. In 1936 kreeg Dudok de opdracht tot het ontwerpen van een DERDE COLUMBARIUM met bijbehorende urnen en aula. Het geheel werd tussen 1937 en 1939 gerealiseerd. Tevens werd in 1939 in dit columbarium een bronzen vrouwenbeeld van Van den Eijnde geplaatst. Gelijktijdig met de bouw van het derde columbarium werd in 1938 door Dudok een VIERDE COLUMBARIUM met open urnengalerij (het huidige columbarium 5) gerealiseerd voor de Arbeiders Vereniging voor Lijkverbranding. In 1951-1952 is tenslotte een eveneens open VIJFDE COLUMBARIUM (het huidige columbarium 4) toegevoegd dat door zijn vloeiende dakvorm duidelijk afwijkt van de eerdere uitbreidingen. Tot het complex behoort verder een door Dudok ontworpen ONTVANGSTGEBOUW uit 1937-1941 gelegen aan de Driehuizerkerkweg. De architectuur van dit gebouw en van het derde en vierde columbarium is duidelijk beïnvloed door de "International Style".

Omschrijving

Het op een duinrug gelegen crematoriumcomplex Velsen bevat zeven afzonderlijk te beschermen onderdelen: het zich verheffende crematoriumgebouw met koepel en de ingang op het zuidoosten, het direct noordelijk hiervan gelegen tweede columbarium dat in zuidwestelijke richting opent naar de duinen en bekroond wordt door een toren, het op de duinhelling rond het tweede columbarium aangelegde urnenveld, het derde columbarium (met aula) dat gelegen is ten zuidwesten van het crematoriumgebouw en zowel hiertegen als tegen het tweede columbarium aansluit, het circa 100 m westelijker gesitueerde vierde columbarium (op de westoever van de gedempte asverstrooiïngsvijver), het vijfde columbarium dat ingegraven is in de westhelling van de duinrug waarop het crematorium gebouwd is (de oostoever van de vroegere asverstrooiïngsvijver), en het circa 300 meter zuidelijker nabij het begin van de oprijlaan naar het crematorium gelegen ontvangstgebouw met de ingang aan de Driehuizerkerkweg. Het merendeel van de complexonderdelen is opgetrokken in baksteen: het crematoriumgebouw in rode baksteen, het tweede en derde columbarium in gele baksteen en het ontvangstgebouw in witgesausde baksteen. Het vierde en vijfde columbarium zijn grotendeels uitgevoerd in gewapend beton (in combinatie met gele baksteen). De gebouwen hebben uiteenlopende plattegronden en verschillende bouwhoogten. Ook de daktypen zijn divers: een spits koepeldak met bitumineuze dekking (crematoriumgebouw), zadeldaken met pandekking (crematorimgebouw, tweede columbarium), platte daken (tweede, derde en vijfde columbarium), bitumengedekte lessenaarsdaken met een geringe dakhelling (ontvangstgebouw), en betonnen schaaldaken (vierde columbarium).

Waardering

Het crematoriumcomplex Velsen, bestaande uit een crematoriumgebouw, een tweede columbarium, een urnenveld, een derde columbarium met aula, een vierde columbarium, een vijfde columbarium en een ontvangstgebouw, is van algemeen belang wegens cultuurhistorische, architectuurhistorische en typologische waarden als gaaf bewaard gebleven eerste crematorium van Nederland daterend uit de jaren '10 van de 20ste eeuw met uitbreidingen uit het tweede en derde kwart van de 20ste eeuw. De genoemde columbaria en het ontvangstgebouw zijn tevens van belang als karakteristieke werken uit het oeuvre van architect W.M. Dudok. Tevens heeft het complex situationele waarde vanwege de ligging op een duinrug.