Inleiding.

Het complex van het Groot Ziekengasthuis is gesitueerd aan de zuidzijde van de Zuid Willemsvaart, in het centrum van 's-Hertogenbosch. De geschiedenis van het Groot Ziekengasthuis gaat terug tot de late Middeleeuwen: reeds in 1274 werd melding gemaakt van het ziekenhuis, dat vanaf het begin voorzag in medische zorg voor de armen van 's-Hertogenbosch. Daarnaast deed het lange tijd dienst als militair hospitaal.

Het Groot Ziekengasthuis viel onder het bestuur van de Bossche Godshuizen. Vanaf het begin bestond het ziekenhuispersoneel uit religieuzen. Met de poging tot calvinisering van 's-Hertogenbosch vanaf 1629 werden deze echter vervangen door lekenpersoneel. Sinds 1880 werden de zieken in het Groot Ziekengasthuis echter weer verzorgd door zusters van de Congregatie Barmhartige Zusters van de Heilige Carolus Borromeus. De middeleeuwse gebouwen van het Groot Ziekengasthuis deden nog tot het begin van de 20ste eeuw dienst. Vanaf het derde kwart van de negentiende eeuw werden het complex echter uitgebreid met een aantal 'moderne' ziekenhuisgebouwen: het beschermde ziekenhuiscomplex bestaat uit een vijftal gebouwen, daterend uit periode 1880 - 1930. De bebouwing binnen het ziekenhuiscomplex bestaat uit:

- Een ZIEKENHUIS annex zusterKLOOSTER met KAPEL uit ca.

1911-1913, met stijlelementen van de Neo-Gotiek en Neo-Renaissance, eveneens naar ontwerp van J. Vrijman, kapel ontworpen door J.Th. Klompers (Complexonderdeel 1).

-Een PAVILJOEN voor patiënten met besmettelijke ziekten uit ca.1915, met stijlelementen van de Chaletstijl. Dit Mariapaviljoen werd ontworpen door architect J. Vrijman(Complexonderdeel 2).

-Een LIJKENHUIS uit ca. 1888 in Neo-Renaissancestijl,waarin een poort met beeldhouwwerk van H. van der Geld (Complexonderdeel 3).

-Een uit ca. 1915 daterend ziekenPAVILJOEN in Neo- Renaissancestijl, ontworpen door architect J. Vrijman (Complexonderdeel 4).

-Een in 1932 gebouwd ZIEKENHUIS in een regionale variant van de Amsterdamse School, ontworpen door architect J.Th.

Klompers (Complexonderdeel 5).

Van de oudere bebouwing resteert nog een beschermde zeventiende-eeuwse poort aan de Gasthuisstraat. In de jaren zeventig van de 20ste eeuw werd het complex uitgebreid met een omvangrijk U-vormig gebouw aan de zuidzuide van het terrein. Het complex huisvestte anno 1999 nog steeds een ziekenhuis.

Omschrijving.

Het complex is gelegen op een globaal rechthoekig terrein, dat wordt begrensd door de Zuid-Willemsvaart (noordzijde), de Nieuwstraat (oostzijde), het Burgemeester Loeffplein en de Binnendieze (zuidzijde) en de Tolbrugstraat (westzijde). De oudere bebouwing bevindt zich hoofdzakelijk op de westelijke helft van het terrein. Aan de Binnendieze de beschermde poort met poortgebouw. Schuin hier tegenover, in het midden van de westzijde van het terrein het Neo-Renaissance ZIEKENHUIS met klooster en kapel uit 1911-1913 (Complexonderdeel 1). Direct ten noorden hiervan, aan de Tolbrugstraat, het PAVILJOEN voor besmettelijk zieken uit c. 1915 (Complexonderdeel 2). Aan de zuidzijde van het oude ziekenhuis een LIJKENHUIS uit c. 1880, waarin een poort met sculptuur van H. van der Geld is geïntegreerd (Complexonderdeel 3). Ten oosten van het oude ziekenhuis een ziekenPAVILJOEN in Neo-Renaissancestijl uit 1915 (Complexonderdeel 4). Dit paviljoen sluit via een moderne vleugel aan op een het in Amsterdamse School-stijl uitgevoerde ZIEKENHUIS uit 1932 (Complexonderdeel 5), dat met de voorgevel aan de Nieuwstraat is gesitueerd. Aansluitend hierop, aan de noordzijde van het terrein de hoofdzakelijk uit de jaren zeventig van de 20ste eeuw daterende nieuwbouw van het ziekenhuis, die buiten de bescherming valt. Aan de Nieuwstraat sluit het ziekenhuis uit 1932 aan de zuidzijde aan op een vijftal panden - oorspronkelijk woonhuizen - die eveneens door het Groot Ziekengasthuis in gebruik zijn genomen, daterend uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw.

Waardering.

Het complex van het Groot Ziekengasthuis is van algemeen belang. Het complex bezit cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische en geestelijke ontwikkeling: het complex vormt een herinnering aan een van oorsprong middeleeuws ziekenhuis, dat zich richtte op de verzorging van de armere bevolking van 's-Hertogenbosch. De nu nog aanwezige, hoofdzakelijk uit de vroege twintigste eeuw daterende, gebouwen herinneren door hun omvangrijke schaal aan de belangrijke rol die het ziekenhuis ook aan het begin van deze eeuw speelde in de medische zorg in 's-Hertogenbosch. Het ziekenhuiscomplex bezit architectuurhistorische waarde door de diverse stijlen die in de verschillende gebouwen zijn toegepast en die hierdoor een staalkaart vormen van de uiteenlopende stijlen, die achtereenvolgens in het begin van deze eeuw in gebouwen voor gezondheidszorg werden toegepast. Het complex bezit ensemblewaarde door de bijzondere inrichting van het ziekenhuisterrein. Het complex is van belang vanwege de gaafheid van de bebouwing. Tot slot is het complex, als een der laatste complete ziekenhuiscomplexen in Nederland, van belang vanwege typologische en functionele zeldzaamheid.