Algemene inleiding.

BEGRAAFPLAATS Groenendaal, aangelegd vanaf 1856 op een deel van het terrein van Fort Orthen, rechts van de grindweg van 's-Hertogenbosch naar Crèvecoeur. Op 29 april 1858 wordt de begraafplaats Orthen voor 4/5 uitgegeven aan het kerkbestuur van de St. Jan en voor 1/5 aan de Protestantse gemeenschap. De begraafplaats wordt op 5 mei 1858 gebruik genomen met de begrafenis van Johannes van Groenendaal. In 1978 wordt de begraafplaats naar hem vernoemd. Centraal in het noordwestelijke gedeelte bevindt zich een naar ontwerp van L.C. Hezenmans in Neo-Gotische vormen opgetrokken bisschopsKAPEL uit 1882 waaronder zich de crypte van de bisschoppen van 's-Hertogenbosch bevindt (onderdeel I). Iets ten oosten hiervan is een klein LIJKENHUIS, tegenwoordig dienstgebouw (onderdeel II) gelegen dat in 1872 in Neo-Romaanse vormen is opgetrokken. De belangrijkste GRAFMONUMENTEN (onderdeel III-XXV), waaronder die van vele notabele families, bevinden zich in het noordwestelijke deel van de begraafplaats en zijn veelal gesitueerd in de directe nabijheid van de bisschopskapel in de sectie 21. Hiervan worden er 23 beschermd. De meeste bevinden zich in de nabijheid van de kapel en vormen een kwalitatief en typologisch hoogwaardige staalkaart van laat-negentiende- en vroeg twintigste-eeuwse grafsculptuur. Ze onderscheiden zich door een hoge artistieke waarde en/of de bijzondere historische betekenis van de begravenen. De grafmonumenten zijn veelal opgetrokken in een Neo-Gotische of Eclectische stijl.

Op het complex bevinden zich verder enkele apart aangelegde begraafplaatsen voor: oorlogsslachtoffers (Oorlogsgravenstichting), de Zusters van de H. Carolus Borromeus, de Zusters dochters van Jezus, Maria en Jozef, de Zusters van Liefde en de Zusters Carmelitessen. De begraafplaats wordt sinds 1978 beheerd door de Stichting Solamen, die in hetzelfde jaar aan de noordzijde van het terrein een kantoor en aula heeft laten bouwen. In 1984 wordt een urnenveld in gebruik genomen. Sinds enkele jaren verplaatst de stichting de bijzondere grafmonumenten van graven die elders op de begraafplaats geruimd zijn naar de sectie 25 ten westen van de kapel om ze daar verder te onderhouden.

Omschrijving.

De begraafplaats bestaat uit een groot aantal planmatig aangelegde vakken en strekt zich uit over een terrein dat aan drie zijden door wegen omgeven wordt. Aan de zuidzijde is dit de Zandzuigerstraat; aan de westzijde Orthen en aan de noordzijde de Fort Orthenlaan en Herven. Aan de oostelijke zijde grenst de begraafplaats aan het terrein van de pedagogische academie. De aanleg is parkachtig waarbij er gebruik is gemaakt van het enigszins geaccidenteerde verloop van het terrein. Op het terrein bevindt zich een weelderige vegetatie met grotendeels nog de monumentale beplanting bestaande uit onder meer beuken, esdoorns, acacia's linden en populieren. De beplanting dateert uit de periode 1930-1960. De begraafplaats is in de loop der jaren steeds in oostelijke en zuidelijke richting uitgebreid. Op het terrein is de spaarzame bebouwing gespreid aangebracht met een concentratie aan de noordzijde en enkele losstaande fragmenten op de oudere gedeelten van de aanleg. In 1986 had het terrein een totale oppervlakte van ruim 11.000 ha.

Waardering.

Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van de katholieke grafcultuur, het is tevens van belang als illustratie van de typologische ontwikkeling van het grafmonument. Het complex heeft kunsthistorisch belang vanwege de aanwezigheid van werken van diverse beeldhouwers en architecten onder wie L.C. Hezenmans en H.C. Dobbe. Het complex heeft ensemblewaarden vanwege de onderlinge cultuurhistorische, architectuurhistorische en typologische samenhang van de verschillende onderdelen en de historisch ruimtelijke relatie met de aanwezige groenvoorzieningen. Het is gaaf bewaard gebleven en typologisch zeldzaam.