Inleiding

Het complex van de Dongecentrale is gelegen op de noordelijke oever van de Donge, ten zuiden van de kern van Geertruidenberg. De Dongecentrale, die in 1919 werd gebouwd, was de eerste niet-particuliere electriciteitscentrale in de provincie Noord-Brabant. De centrale werd door de P.N.E.M. in bedrijf gesteld. De electriciteitscentrale, gebouwd naar ontwerp van de hoogleraar in de electrotechniek prof.dr. G.J. van Swaaij, was uitgerust met een tweetal turbogeneratoren, die een vermogen konden ontwikkelen van respectievelijk 6000 en 12000 k.W., een voor die tijd aanzienlijk grote capaciteit. De centrale voorzag hiermee in de stroomvoorziening op provinciaal niveau. Omdat de vraag naar electriciteit in de hierop volgende jaren boven verwachting snel steeg, moest in de periode 1920-1926 het aantal turbo-generatoren sterk worden uitgebreid. In 1930 en 1931 vond een uitbreiding plaats met twee turbo-generatoren met een veel groter vermogen. De aanschaffing van deze machines maakte de bouw van een tweede centrale noodzakelijk, bestaande uit een nieuwe machinezaal, een ketelhuis en een schakelpodium. De tweede Donge-centrale werd vastgebouwd aan en stond in open verbinding met de al bestaande electriciteitscentrale. Deze laatste werd begin jaren '90 van de 20ste eeuw gesloopt. Van de open verbinding tussen de eerste en tweede Dongecentrale zijn nog sporen aan de zuidgevel te zien. Kort voor 1950 is de centrale uitgebreid met een nieuwe kantoorvleugel, een schakelgebouw en een aantal dienstgebouwen. Deze onderdelen vallen buiten de bescherming.

Omschrijving

De centrale is gelegen op een omvangrijk terrein, direct ten zuiden van de kern van Geertruidenberg. Dit terrein wordt begrensd door de Centraleweg aan de noordzijde en de rivier de Donge aan de zuidzijde. Aan de oostzijde van het terrein bevond zich vroeger een spoorwegaansluiting, aan de westzijde een haven. Het centralegebouw (Complexonderdeel 1), waarin van rechts naar links het ketelhuis, de machinehal en het (eind jaren '40 gebouwd) schakelgebouw, bevindt zich aan de oostzijde van het terrein. Rechts hiervan lag oorspronkelijk het kolenopslagterrein van de centrale, aan de oostzijde begrenst door een kolenspoor. Op de zuidwestelijke hoek van de centrale het uit 1929 daterende filtergebouw (Complexonderdeel 2). Ten noorden van het centralegebouw bevinden zich een eind jaren '40 gebouwde kantine, een garage en magazijn en een blok met zeven dienstwoningen, daterend uit 1919. Aan de westzijde van het terrein een openluchttransformatorstation met bijbehorende montagehal en werkplaats uit 1930 (Complexonderdeel 3).

Waardering

Het complex van de Dongecentrale is van algemeen belang. Het complex bezit cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling: het vormt een goede illustratie van de geschiedenis van de electriciteitsvoorziening in Noord-Brabant. Het complex is voorts van belang als voorbeeld van een typologische ontwikkeling: de verschillende nog resterende gebouwen van de centrale vormen een goede illustratie van de productietechniek binnen een electriciteitscentrale. Het complex bezit architectuurhistorische waarde vanwege de functionalistische stijl waarin de gebouwen zijn opgetrokken en vanwege de toegepaste constructies. Het complex is van belang vanwege de gaafheid; van de Dongecentrale II resteren nog bijna alle onderdelen (m.u.v. het later vervangen schakelhuis). Het complex is tot slot van belang vanwege typologische en functionele zeldzaamheid.