Omschrijving van het complex

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde HISTORISCHE BUITENPLAATS TER HORST met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), TOEGANGSHEK (3), BRUG naar voorplein (4), twee BOUWHUIZEN (5 en 6), TOEGANGSBRUG (7), HOENDERHOK (8), ORANJERIE MET SCHUURTJE (9), TUINMUUR MET TWEE POORTEN (10), MOESTUIN MET KAS, KOUDE BAKKEN EN HOUTEN SCHUTTING (11), IJSKELDERS (12), WOONHUIS (14).

Ten noordoosten van het dorp Loenen aan de voet van de oostelijke stuwwal van de Veluwe op de overgang naar de lager gelegen IJsselvallei ligt de buitenplaats Ter Horst. Dit goed met bossen werd rond 1557 gekocht door Wijnand Hackfort van Hendrik Stepraedt van Doddendael. De geschiedenis vóór deze tijd is onduidelijk, wel bestaat er een bron uit 1354 waarin de verwoesting van een kasteel Horst wordt vermeld. In 1557 liet Hackfort een kasteel bouwen waarschijnlijk met gebruik van ouder, vijftiende-eeuws muurwerk (achtergevel). Bij het huis behoort een katholieke kapel, die eerst gevestigd was in de voormalige spijker (thans oranjerie/tuinhuis) en vanaf 1791 in het bouwhuis. In 1631 werd het goed een Gelders leen. Aan het einde van de achttiende eeuw, toen Ter Horst in bezit was van mr. Olivier G.W.J. Hackfort, kregen het huis en de omgeving een classicistisch aanzien door het plaatsen van een nieuwe façade in classicistische stijl tegen de toenmalige achtergevel, door de regelmatige invulling van het voorplein met twee bouwhuizen en door de aanleg van een lanenstelsel. Deze opzet is thans nog gaaf aanwezig. Bijhouwer schrijft over Ter Horst (1946) 'het bevat alle onderdelen van het Oud-Nederlandsche buiten: een overtuin met grazige weiden, een voorruimte, begrensd door hooge lindenrijen, daarna de buitengracht met de bouwhuizen, een brug over de binnengracht en tenslotte het kasteeltje. Daarachter bevinden zich de siertuinen en de moestuinen; naast deze middenpartij is de afstand tusschen de buitengracht en de ringsloot zo ruim dat verdere tuinen en bosschages de hoofdruimten kunnen omsluiten'. De sier- en moestuinen waarover Bijhouwer sprak, waarvan thans alleen de structuur te herkennen is, werden in 1919 door de tuinarchitect L.A. Springer ontworpen (ontwerptekeningen zijn bewaard gebleven).

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Binnen het complex ligt de zeer beeldbepalende boerderij De Oldenhof, die niet als afzonderlijk complexonderdeel is aangewezen vanwege de sterke wijzigingen in de van de straat afgelegen gevels. De boerderij ligt op een inmiddels dichtgegroeide diagonale zichtas vanuit het kasteel. Ook is er een zicht op boerderij en kasteel vanaf de Hoofdweg. De omgrenzing van de historische buitenplaats wordt bepaald door de Molenallee aan de zuidoostzijde, de dubbele eikenlaan ten noordoosten van de boerderij, de Hoofdweg met de overtuin, en weiden en waterpartijen aan de westzijde.

Waardering van het complex

De HISTORISCHE BUITENPLAATS TER HORST is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege de ouderdom;

- vanwege het 16de-eeuwse hoofdgebouw met spijker;

- vanwege de 18de-eeuwse voorgevel naar ontwerp van de architect Roelof Roelofszn. Viervant;

- vanwege de gaaf bewaard gebleven historische tuin- en parkaanleg in formele stijl uit circa 1800;

- vanwege de visuele samenhang van de complexonderdelen.