Huis Sterreschans, Nieuwersluis
HOOFDGEBOUW. Hoofdgebouw op rechthoekig grondplan met een breed bouwgedeelte naar de straatwegzijde en een smaller bouwgedeelte aan de Vechtzijde, elk deel onder een eigen omgaand met Oegstgeesterpannen gedekt schilddak, met vierkante schoorstenen met vlakke kappen op de hoeken. De ingangspartij van het twee verdiepingen hoge huis, dat met uitzondering van de zuidzijde en aanbouw aan de noordzijde witgepleisterd is, is vermoedelijk vanouds (circa 1690) centraal aan de oostgevel evenwijdig aan de Vechtstoep gesitueerd zoals dat bij de oudste buitenhuizen langs de Vecht (vergelijk ondermeer het naast gelegen huis Overholland) steeds het geval was. Aan weerszijden van de hierachter gelegen lange hal enkele rechthoekige vertrekken. Deze indeling van de hal met de vertrekken aan weerszijden dateert wellicht uit de oudste bouwfase van het huis. Loodrecht op de hal, onderbroken door haaks op de hal geprojecteerde dwarsgang, is de tuinkamer oftewel de grote zaal gelegen, die in het brede in circa 1815 gerealiseerde bouwgedeelte een centrale positie inneemt. In de grote zaal een empire schoorsteenmantel en lambrizeringen, en plafond-stucwerk in Lodewijk XVI-stijl. In deze tijd werd ook de Vecht(oost-)gevel van een strakke classicistische gevelindeling voorzien. Ingangspartij in de as van de gevel: deur met 6-ruitsindeling en een halfrond bovenlicht met twee diagonale roeden. De ingangspartij wordt geaccentueerd door een halfrond hardstenen bordes van twee treden, en door een halfrond zuilenportiek van vier wit geschilderde zuilen met entasis op ronde hardstenen sokkels, onder kroonlijst, waarboven een halfrond balkon met eenvoudige ijzeren empire-balustrade. De ingangspartij is bijna geheel identiek aan de eveneens aan de Vechtzijde gelegen ingangspartij van huis Nieuwerhoek (Loenen). Aan weerszijden van de ingangspartij twee dubbele openslaande 6-ruitsvensters met bovenlicht met 2-ruitsindeling en van persiennes voorzien. Op eerste verdieping vier dubbele openslaande vensters, met 6-ruitsindeling en persiennes, ter weerszijden van een dubbele balkondeur met een 6-ruitsindeling en eveneens van persiennes voorzien. Loodrecht boven de ingangspartij een forse dakkapel met rond venster (een oculus) met 4-ruitsindeling en met snijwerk van guirlandes aan de onderzijde en voluutvormig snijwerk met pijlvormige bekroning aan de bovenzijde. Westgevel: een in de 19e eeuw gewijzigde gevelpartij toen de iets vooruitspringende middenrisaliet met drie vensterassen ontworpen werd. De vensters op de verdieping zijn nisvormig geplaatst en worden aan de bovenzijde halfrond gesloten en geaccentueerd met een stuc-omlijsting bekroond met kuif. Beganegronds drie dubbele tuindeuren, met ongedeeld bovenlicht. Ter linkerzijde twee 55-ruitsschuiframen met persiennes. Ter rechter zijde twee ongedeelde schuifvensters. In 1870 werd voor de risaliet een gietijzeren pergola met balkon voor een dubbele deur aangebracht. De pergola is samengesteld uit rechthoekige zuilen (aan de twee hoeken dubbele zuilen) met basement en korintische kapitelen aan de voorzijde en twee pilasters met identieke bekroning en basement tegen de gevel, waartussen drie door een gietijzeren profiel begrensde boogvormige velden en een enkel identiek veld aan de zijkanten. De pergola, voorzien van een hellend beglaasd dak, schraagt het rechthoekig balkon met houten bodem en gietijzeren balustrade met voluutvormig regelwerk en rechte pijlers aan de hoeken. Op de eerste verdieping centraal in middenrisaliet een dubbele ongedeelde balkondeur; aan de linkerzijde een schuifvenster met 2-ruitsindeling en aan de rechterzijde een 30-ruitsschuifvenster. De risaliet wordt bekroond door een uitspringende geprofileerde lijst. Links van de middenrisaliet op eerste verdieping twee schuifvensters met 30-ruitsindeling en rechts twee ongedeelde schuifvensters. Boven de door gekoppelde voluutvormige gootklossen gesteunde geprofileerde goot ter weerszijden van de middenrisaliet in de mezzanino vier smalle rechthoekige vensters met 5-ruitsindeling. Met uitzondering van de mezzanino-vensters zijn de vensters aan de westgevel van persiennes voorzien. Aan de noordzijde, waar in de wit geschilderde en gepleisterde gevel een blok-motief is getrokken, een 19e- en vroeg 20e-eeuwse rechthoekige en veelzijdige bakstenen aanbouw, waarin bijkeukens, met deuren en vensters met meer-ruitsindeling met luiken.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
BUITENPLAATS STERRESCHANS. De geschiedenis van de historische buitenplaats Sterreschans gaat terug tot ca. 1688, toen op de plaats van een in 1673 ter verdediging tegen een inval van Franse troepen opgerichte gelijknamige schans ter plaatse van het huidige huis met het parkgedeelte ten oosten van de Rijksstraatweg een huis met aanleg werd gerealiseerd. Van dit oudste huis zijn waarschijnlijk muurgedeelten in het oostelijke deel van het huis bewaard gebleven, evenals wellicht de indeling van een lange hal met aan weerszijden rechthoekige vertrekken en aan de westzijde een dwarshal. Ook de ten noorden van het huis bij de moestuin gelegen tuinmanswoning en stenen schuur zijn mogelijk nog deels 17e-eeuws. Het aan de westzijde van het complex gebouwde koetshuis dateert vermoedelijk uit ca. 1800. Van de tuin- en parkaanleg uit het einde van de 17e eeuw en de 18e eeuw zijn in de huidige aanleg nog verscheidene sporen bewaard gebleven. Zo vormt de Vecht-oever vanouds de gebogen oostgrens en de zuidelijke wetering en het verlengde hiervan aan de over (west-)zijde van de Rijksstraatweg vanouds de zuidgrens van Sterreschans en het huidige overpark. Van het overpark van Sterreschans, dat door de Rijksstraatweg van de plaats wordt gescheiden, werd in 1942 bij de aanleg en verbreding van respectievelijk het Merwedekanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal de westgrens een stuk in oostelijke richting verlegd, waardoor een fragment van een vijverpartij en een rondgaande wandeling ontworpen volgens de vormprincipes van de landschapsstijl werden opgeofferd. Sindsdien vormt de greppel langs de oostzijde van het Amsterdam-Rijnkanaal de westgrens van de historische aanleg aan deze zijde. Aan de NO-zijde ligt de zogeheten overplaats van Rupelmonde, die in het kader van een vrijwillige ruilverkaveling in 1942 aan Sterreschans werd toegevoegd. De indeling van dit gedeelte is als volgt. Ten noordoosten van een slingerlaan met houtwal uit omstreeks 1820 de zogenoemde Hobbelaan, aan beide zijde door een sloot begeleid. De Hobbelaan begint aan de straatweg en liep vroeger als kerkepad door naar Ter Aa. In de sloot ten noorden van dit kerkepad een gemetselde overlaat. Aangrenzend een 'bosje van vermaak' en de vroegere moestuin. Sinds 1942 is dit gedeelte met een dwarslaan doorsneden die via een brug uitkomt op een weide. De brug ligt over een langgerekte en tamelijk brede vijver (ca 1850). Aan de noordoostzijde wordt het terrein afgesloten met een rechte laan uit 1760, beplant met lindes, oorspronkelijk met beuk en later paardenkastanjes en een sloot. Aan de oostzijde van de Rijksstraatweg wordt de noordgrens van de historische aanleg gevormd door de 18e-eeuwse bakstenen moestuinmuur, die iets ten zuiden van het punt ligt waar de genoemde sloot aan de NO-zijde van het overpark de Rijksstraatweg nadert. Deze bakstenen muur, die de noordgrens van de oorspronkelijk in zijn geheel tot Sterreschans behorende laat 17e-eeuwse of vroeg 18e-eeuwse rechtzijdige moestuin vormt, gaat aan de westzijde om en begrenst de moestuin aan de westzijde tot ongeveer halverwege. In de eerste helft van deze eeuw werd de noordelijke helft van deze moestuin aan Rupelmonde overgedragen en werd een houten schutting op de scheiding van deze twee helften geplaatst. Wellicht werd de bakstenen tuinmuur in dezelfde tijd gebouwd als de huidige evenwijdig aan de ingang van het huis gesitueerde Vechtstoep, die aan weerszijden met Lodewijk XV consoles en marmeren vazen in late Marot-stijl is versierd en die in ca. 1750 op de plaats van een oudere stoep werd gerealiseerd. In 1815, toen de vermogende en erudiete lakenkoopman Adriaan Paets van Troostwijk de buitenplaats verwierf, werd de oostzijde van het huis van een nieuwe classicistische gevel- en ingangspartij voorzien. Ook liet hij het westelijk deel van het huis aanzienlijk vergroten. Kort hierna heeft hij vermoedelijk de opdracht gegeven het park rondom het huis en het terrein aan de over(west-)zijde van de Rijksstraatweg in een aanleg in landschapsstijl te herscheppen. Voor het huis werd een groot ovaalvormig gazon gecreeerd, waaromheen een oprit werd aangelegd. Vanuit het huis werd hiermee een gezicht op de Rijksstraatweg gerealiseerd, dat omstreeks 1920, in verband met de privacy van de bewoners van het hoofdgebouw, met coniferen en groen blijvende heesters is dichtgeplant. Aan weerszijden van de open ruimte werd een patroon van slingerpaden aangelegd met aan de noordzijde een door taluds omgeven slingervijver. Weliswaar wordt het overpark door de Rijksstraatweg van deze parkaanleg gescheiden, maar beide parkgedeelten vormen een compositorische eenheid, doordat het padenpatroon van de wandeling in elkaar overgaat en een stilistische eenheid vormt. Aan de zuidzijde van het overpark een ruime door taluds en slingerpaden omgeven slingervijver met een grillig oeververloop en eilandje, centraal gelegen een langhuisvormige boerderij uit de tweede helft van de 18e eeuw en aan de noordzijde een weiland, dat aan de noordzijde door een slingerpad wordt begrensd. Als zodanig vormt het overpark een 'ferme ornie', waarbij de boerderij met de haar aangrenzende aangelegde weide en bos in landschapsstijl een belichaming werd van toenmalige romantische en esthetische opvattingen over het boerenbedrijf in een ideale 'natuurlijke' entourage. Oorspronkelijk lag de oprit naar het koetshuis annex tuinmanswoning en stenen schuur, waarvan een vertakking naar het huis leidt, meer in noordelijke richting en begon haar aanzet aan de Rijksstraatweg ter hoogte van de huidige houten scheidingsmuur, die de moestuin in tweeën deelt. Omstreeks 1900 werd deze oprit meer in zuidelijke richting verlengd tot haar huidige rechte verloop in de richting van het koetshuis. In deze tijd werd ook het ijzeren hek met hekpijlers aan de oprit geplaatst, evenals het hek aan de oprit loodrecht tegenover de westgevel van het huis, en de twee hekken aan de westzijde van de Rijksstraatweg langs de oostgrens van het overpark. Tesamen met de aangrenzende buitenplaatsen Overholland en Rupelmonde vormt Sterreschans de zogenaamde 'Mennistenhemel', de historische benaming voor de aaneengesloten rij buitenplaatsen, die aan de Vecht te Nieuwersluis waren gesitueerd, waarvan de eigenaren Doopsgezind waren. Van deze oorspronkelijk veel grotere aaneengesloten groenzone zijn alleen deze genoemde buitenplaatsen bewaard gebleven. De historische buitenplaats Sterreschans bestaat uit de volgende samenstellende onderdelen:1. HOOFDGEBOUW (Huis Sterreschans), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403058;2. HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403059;3. KOETSHUIS ANNEX TUINMANSWONING EN STENEN SCHUUR (Rijksstraatweg 20-22), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403060;4. VECHTSTOEP MET SIERVAZEN OP SOKKELS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403061;5. HOUTEN TUINHUIS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403062;6. TOEGANGSHEK AAN OPRIT VAN HET HUIS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403063;7. TOEGANGSHEK MET HEKPIJLERS AAN OPRIT VAN HET KOETSHUIS c.a., zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403064;8. DUBBEL DRAAIHEK BIJ KOETSHUIS c.a., zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 4023065;9. TOEGANGSHEK OVERPARK TEGENOVER TOEGANGSHEK OPRIT HUIS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403066;10. TOEGANGSHEK OVERPARK TEGENOVER TOEGANGSHEK OPRIT KOETSHUIS c.a., zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403067;11. BOERDERIJ IN OVERPARK (Rijksstraatweg 7), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 403068;12. TOEGANGSHEK NAAR BOERDERIJ IN OVERPARK, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 530950.
De historische buitenplaats is in cultuurhistorisch opzicht van algemeen belang, vanwege:
- het vroeg 19e-eeuwse classicistische hoofdgebouw met vermoedelijk laat 17e-eeuwse gedeelten, met bijbehorende parkaanleg en historische bijgebouwen, die tezamen een gaaf voorbeeld vormen van een oudere historische Vecht-buitenplaats;
- de gaaf bewaarde Vechtstoep uit ca. 1750, een der laatst bewaarde aan de Vecht;
- het complex van koetshuis annex tuinmanswoning en stenen schuur, dat een geheel met de historische aanleg vormt;
- de aanleg van het park rond het huis en van het overpark in landschapsstijl, dat een vrij gaaf bewaard voorbeeld is van een vroeg 19e-eeuwse aanleg in landschapsstijl aan de Vecht;
- de aanleg van het overpark als 'ferme ornie', een van de weinige bewaard gebleven in haar soort in Nederland;
- haar hoedanigheid als onderdeel van de zogeheten 'Mennistenhemel', de historische benaming voor de aaneengesloten rij buitenplaatsen aan de Vecht te Nieuwersluis, waarvan de eigenaars Doopsgezind waren; van deze aaneengesloten groenzone zijn tegenwoordig alleen Sterreschans met de aangrenzende buitenplaatsen Rupelmonde en Overholland bewaard gebleven.
Eigenschappen
Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
---|---|---|---|---|
– | Kastelen, landhuizen en parken | Kasteel, buitenplaats | oorspronkelijke functie | Ja |
Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Rijksstraatweg | 18 | – | 3631 AC | Nieuwersluis | – | – | Ja |
Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
---|---|---|---|---|
– | C | 945 | – | Loenen |