Rijksmonument

Slot Zeist, Zeist

Omschrijving

HOOFDGEBOUW (Slot Zeist) in 1686 voltooid, bestaande uit een centraal hoofdgebouw dat door middel van eenlaags, platgedekte verbindingsvleugels aansluit op de in 1682 voltooide dwarsgeplaatste tweelaags bouwhuizen aan weerszijden van een rechthoekig voorplein met een in de jaren 1960-1969 ingelegd bestratingspatroon, afgesloten door een rijk gedecoreerd, tussen 1960-1969 gereconstrueerd hekwerk. Naar het voorplein leidt een stenen boogbrug over de slotgracht. De entrees in de voor- en achtergevel zijn voorzien van een trap. Het hoofdgebouw heeft een voorgevel van zeven traveeën, met hoog souterrain, twee bouwlagen en een mezzanino onder een schilddak belegd met leien in Rijndekking. De voorgevel heeft een vijf assen tellend licht vooruitspringend risaliet, met aan weerzijden een terugliggende as. De decoratie beperkt zich tot de entreepartij met jaartal 1686 die met het bovenliggende venster is gevat in een zandstenen omlijsting, voorzien van twee Ionische pilasters aan weerszijden, een hoofdgestel met vazen en bloemguirlandes om het venster van de verdieping. De middenas wordt benadrukt door de iets uitspringende kroonlijst op decoratieve consoles en bekroond door een attiek in het midden van het voorschild met wijzerplaat. Op de hoeken lisenen. Het hoofdgebouw en de verbindingsvleugels hebben bij de restauratie van 1960-69 teruggebrachte schuifvensters, de bouwhuizen zijn voorzien van kruiskozijnen. De achtergevel heeft een brede risaliet waarin centraal een deurpartij met halfrond bovenlicht in een omlijsting, met balustrade afgesloten en een gekorniste kroonlijst. Aan weerszijden dubbele lisenen en terugliggende partijen. De bouwhuizen zijn met afgeplatte schilddaken afgedekt en twee bouwlagen hoog, hebben in de korte voorzijden elk twee vensters, en lange aan het voorplein grenzende gevels met middenrisaliet, voorzien van kruisvensters met luiken op de begane grond en gekoppelde vensters op de verdieping. In het INTERIEUR een grote entreehal over de volle diepte van het huis met deurpartij uitkomend op de tuin. De hal is na 1830 door Huydecoper gemoderniseerd in Empirevormen. Dit is een van de weinige vertrekken die niet bij de restauratie in de jaren zestig is 'teruggerestaureerd' naar de zeventiende eeuw. Links van de hal ligt de Grote Zaal, de Willemszaal, genoemd naar de koning-stadhouder Willem III, wiens borstbeeld prijkt boven de schouw. Dit vertrek is zeer rijk gedecoreerd met gecanneleerde Corinthische pilasters met bandwerk, gesneden lambriseringen en een koofplafond waarvan de lijst met putti is gedecoreerd. Bij de bovengenoemde restauratie is de plafondschildering opnieuw geschilderd en zijn vier grisailles van Gerard de Lairesse aangebracht. De laatste zaal aan de linkerkant is in de huidige vorm en afmetingen tot stand gekomen bij de restauratie in de jaren zestig. De Régence-betimmering is afkomstig uit het Huis aan de Stammersburg te Utrecht. Rechts van de hal het monumentale trappenhuis met 'over twee verdiepingen illusionistische olieverfschilderingen naar ontwerp van Daniel Marot, waarin de symboliek van water. Trap met drie armen een bordes en een smeedijzeren trapleuning. De kamer achter het trappenhuis, de Tuinkamer, heeft beschilderingen eveneens naar ontwerp van Daniel Marot. De middelste kamer in het rechterdeel van het corps de logis heeft een wanddecoratie met illusionistische architectuur als balustrades, nissen en tuinvazen. Deze beschilderingen zijn bij de restauratie teruggevonden en dateren oorspronkelijk van de bouwtijd van het Slot. Het kleine kabinetje tussen de rechtervleugel van het corps de logis en de zijvleugel heeft een koepelvormig gestuct plafond uit de tijd van Huydecoper. Sober gedecoreerde vertrekken op de verdieping. Kelder met keuken en met resten van een schelpengrot, toegeschreven aan Daniël Marot.

Waardering

HOOFDGEBOUW (Slot Zeist) is in cultuurhistorisch opzicht van algemeen belang: - Vanwege de betekenis van het hoofdgebouw als een goede vertegenwoordiger van het Hollands Classicisme, met een goed bewaarde ruimte-indeling en diverse interieuronderdelen; - Vanwege de betekenis van het hoofdgebouw in de ontwikkeling van de hofkunst in de Nederlanden, en als mogelijk werk van Jacob Roman (architectuur) en Daniel Marot (decoraties); - Vanwege de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats; - Vanwege de bepalende ligging binnen de formele tuinaanleg als binnen de latere aanleg in landschapsstijl aan de zuidwestzijde.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer

40407

Complexnaam

Slot Zeist

Provincie

Utrecht

Gemeente

Zeist

Plaats

Zeist

Complexomschrijving

HISTORISCHE BUITENPLAATS SLOT ZEIST

Omschrijving van het complex

Inleiding

HISTORISCHE BUITENPLAATS SLOT ZEIST met HOOFDGEBOUW (1 - mon.nr.40407), in hoofdlijnen herkenbaar bewaard gebleven HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG in formele stijl uit 1677-1682, deels gewijzigd in Landschapsstijl in 1830-31 (2), TUINVAAS (3), TUINVAAS (4), THEEKOEPEL (5); een BEELDENGROEP voorstellende Afrika en Europa (6); BEGRAAFPLAATS (7 - mon.nr. 40408), TOEGANGSHEK (8), TUINMUUR (9), TUINMUUR (10), 4 stenen BOOGBRUGGEN (11-14), GEBOUWENCOMPLEX aan het BROEDERPLEIN (15 - mon.nr. 40346 t/m 40366) en GEBOUWENCOMPLEX aan het Zusterplein (16 - mon.nr. 40394 t/m 40406). De buitenplaats is ontstaan vanaf 1677 toen Willem Adriaan Graaf van Nassau-Odijk de heerlijkheid Zeist en Driebergen verwierf en er een lusthof liet aanleggen, nabij de bouwplaats van het middeleeuwse kasteel Zeist. Als eerste werden twee bouwhuizen en de tuinen aangelegd (1677-1682), in 1686 is het hoofdgebouw tot stand gekomen, vermoedelijk naar ontwerp van Jacob Roman (1640-1714), met interieurafwerking toegeschreven aan Daniel Marot (1661-1752), die ook verantwoordelijk wordt geacht voor de decoraties in de tuinen; de parterres de broderie, de tuinornamenten en de cascades. De tuinaanleg is bekend uit de gravures van ca. 1700 van D. Stoopendaal, en stond onder sterke invloed van het Frans Classicisme, wat vooral tot uiting komt in de formele aanleg met een dominerende centrale hoofdas die 3,5 km in noordoostelijke richting loopt (Slotlaan en Verlengde Slotlaan) en 1,5 km in zuidwestelijke richting (Koelaan) naar Bunnik, en die nog altijd sterk het stedenbouwkundig karakter van het dorp Zeist bepaalt. Het tuinontwerp is meer specifiek mogelijk geïnspireerd op de tuin van Palais de Luxembourg (1612, J. Boyceau de la Barauderie) die Willem Adriaan door zijn studie in Parijs goed kende. De tuinen van Zeist hebben op hun beurt weer invloed gehad op de tuinen van het Loo en van Huis Voorst in de halfcirkelvormige afsluiting aan de achterzijde. Na een interval volgend op de dood van Willem, worden de bezittingen in 1745 verkocht aan Cornelis Schellinger, lid van de Hernhuttergemeente. In 1748 wordt begonnen met de bebouwing van de rechthoekige tuinen aan weerszijden van de hoofdlaan, het latere Zuster- en Broederplein, ten behoeve van de huisvesting van leden van de Evangelische Broedergemeente. Wanneer Jan Elias Huydecoper in 1830 eigenaar wordt, wordt het huis inwendig in Empirestijl gemoderniseerd, wat bij de restauratie in de jaren '60 van twintigste eeuw vrijwel geheel ongedaan is gemaakt. In 1831 wordt de tuinaanleg in de directe omgeving van het slot veranderd in landschapsstijl naar ontwerp van J.D. Zocher jr. Het ontwerp is vrijwel zo uitgevoerd, en waarbij de formele hoofdstructuur van de buitenplaats in afgeronde vorm grotendeels behouden blijft. In 1960-69 is het slot gerestaureerd naar plan van Ir. J.B. Baron van Asbeck, waarbij tevens een deel van het park van Zocher is hersteld.

De grens van de buitenplaats wordt gevormd door de Blikkenburgerlaan en de Waterigeweg waarbij de zichtas van de Koelaan tot aan de bocht van de Koelaan richting Bunnik in de omgrenzing wordt meegenomen. Ook de even ten zuidoosten van de Koelaan gesitueerde oude beukenlaan, waarvan de as op het hart van het huis is gericht, die onderdeel uitmaakt van een uitbreiding de formele aanleg van Slot Zeist in de 18de eeuw en die tot na de jaren '30 van de 19de eeuw tot het eigendom van Slot Zeist behoorde, valt onder de bescherming. In het zuidoosten voorts wordt de grens gevormd door het Filosofenlaantje/Karpervijver en in het noordwesten door de Waterigeweg. De noordoostelijke grens van de buitenplaats loopt langs de Lageweg (inclusief laanbeplanting), waarbij de zichtas tot aan het Rond binnen de bescherming valt.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De bebouwing van de terreinen en inrichting van erven aan weerszijden van de Koelaan aan de zuidwestzijde van het hoofdhuis, langs de Waterige weg en de aanleg van de sportvelden en volkstuintjes worden niet in de bescherming opgenomen, noch de landbouwschuur aan de rand van de voormalige nutstuin aan de Karpervijver en de overige in de omschrijving niet nader genoemde bouwkundige onderdelen. In 1948 is links naast het slot een openluchttheater aangelegd, ongeveer op de plek van de vroegere kolfbaan. Dit theater wordt niet in de bescherming opgenomen

Waardering De HISTORISCHE BUITENPLAATS SLOT ZEIST is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- Vanwege de betekenis van het hoofdgebouw als in in- en exterieur representatieve vertegenwoordiging van de Hollands Classicisme bouwstijl;

- Vanwege de ouderdom van de aanleg en de onderdelen;

- Vanwege de plaats die huis en aanleg innemen in de ontwikkeling van de Nederlandse hofkunst;

- Vanwege de bewaard gebleven structuur van de symmetrische zeventiende-eeuwse aanleg, bepaald door een middenas en dwarsassen, en de kwaliteit van de latere wijziging in landschapsstijl.

- Vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen;

- Vanwege de unieke historische ontwikkeling van buitenplaats naar vestigingsplaats van de Hernhuttergemeente in Nederland.

- Vanwege de invloed met name door de lange zichtassen op de ontwikkeling en het stedenbouwkundig plan van het dorp Zeist.

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
Kasteel	Kastelen, landhuizen en parken	Kasteel, buitenplaats	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
Zinzendorflaan	1	–	3703 CE	Zeist	–	–	Ja

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	L	149	–	Zeist
–	L	148	–	Zeist
–	L	147	–	Zeist
–	L	150	–	Zeist