Leidseweg 225, Voorschoten
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
ORANJERIE, tussen 1688 en 1695 gebouwd (geregistreerd op een verpondinglijst van Rijnland uit 1695), bestaande uit een complex van oranjerie en twee aangrenzende vertrekken, waarboven zolder, onder met grijze pannen gedekt wolfdak, in gele IJsselsteen opgetrokken, op rechthoekige grondslag en deels onderkelderd. De oranjerie is aan de noordwestgrens van de historische aanleg gelocaliseerd en is gebouwd door Pieter de la Court van der Voort, die zijn opvattingen over het aanleggen van buitenplaatsen in het algemeen en het bouwen van oranjerieen in het bijzonder naderhand publiceerde in diens "Byzondere aenmerkingen over het aenleggen van pragtige en gemeene landhuizen, lusthoven, plantagien en aanklevende cieraeden (...)", Leiden 1737 (herdruk 1763). De volgens de principes van De la Court gebouwde oranjerieen waren in de 18e eeuw in binnen- en buitenland beroemd vanwege hun doelmatigheid.
De naar het zuidoosten gerichte voorgevel, die aan de bovenzijde door een geprofileerde dak- en gootlijst wordt afgesloten, is in vier venstertraveeën en een deurtravee verdeeld. Drie venstertraveeen en de deurtravee, die even breed zijn, maken deel uit van het aan de rechter zijde gelegen deel van de oranjerie. In deze traveeen zijn schuiframen met twee maal 12-ruitsindeling en toegangsdeur met bovenlicht met twee maal 12-ruitsindeling gevat. Deur en schuiframen zijn aan weerszijden van dubbele groengeschilderde luiken voorzien. In de oranjerie zijn deze deur en schuiframen eveneens van luiken voorzien. De dubbelwandige binnenluiken zijn ter isolatie met boekweitdoppen gevuld, geheel volgens de voorschriften van De la Court (vlg. Byzondere aenmerkingen). De wanden van de rechthoekige ruimte van de oranjerie, waarin in de westelijke hoek een in gele IJsselsteen gemetselde waterbak met ronde hoek, zijn van een spouw voorzien, die gevuld is met boekweitdoppen. Ook de ruimte tussen de houten vloerdelen op zolder en het balkenplafond van de oranjerie is met boekweitdoppen geisoleerd, eveneens volgens de voorschriften van De la Court (vgl. Byzondere aenmerkingen). De bodem van de oranjerie is met direct op het zand gelegen klinkers bestraat, zodat het water bij het sproeien der kuipen direct in het zand weg kan trekken. Ter weerszijden van het schuifraam in de linker venstertravee aan voorgevel persiennes. Het venster boven middendorpel een 12-ruitsindeling van gelijke maatindeling, zoals bij de overige vensters aan de voorzijde, en onder de middendorpel een 14-ruitsindeling van ongelijke maatindeling, vermoedelijk uit de 19e eeuw daterend. Achter deze travee bevindt zich een aan de oranjerie grenzend vertrek, waarvan alleen de muur naar de oranjerie van een spouw is voorzien. Deze ruimte deed vermoedelijk evenals de aan de noordwestelijke zijde van de oranjerie en dit vertrek gelegen ruimte, die van een buitendeur is voorzien, dienst als opslagplaats voor het tuingereedschap (vgl. Byzondere aenmerkingen) en als tweede toegang naar de oranjerie, die bij koudere weersomstandigheden gebruikt kon worden, zodat het warmtepeil in de oranjerie constant gehouden kon worden. In de muur tussen de twee aan de oranjerie grenzende vertrekken een stookkanaal, met in beide vertrekken een met de rug naar elkaar gelegen schoorsteenmantel. Onder het vloerniveau van dit aan de noordwestelijke zijde van de oranjerie gelegen vertrek een grote regenwaterput, betegeld met plavuizen waarin een loden buis als restant van het pompsysteem om water in de stenen bak in de oranjerie te pompen. Wellicht deed het aan de zuidoostelijke zijde van de oranjerie gelegen vertrek later dienst als tuinmanswoning; tegen de zuidwestwand een ombouw van een 18e-eeuwse bedstede, waaronder een kleine kelder. Op de eerste verdieping een ruime zolder met houten vloer in twee niveaus. Vloerniveau boven de oranjerie ca. 1,5 meter hoger dan het overige vloerniveau. In topgevel noordoostelijke zijde een kruisvenster met twee luiken voor ramen onder middendorpel. In topgevel zuidwestelijke zijde een kozijn van dezelfde afmetingen als het kruisvenster, waarin in later tijd twee balkondeurtjes zijn geplaatst, die toegang verschaffen tot een in later tijd aangebracht klein balkon. Aan de noordwestelijke zijde van het complex een houten keuken en buitentoilet, in de 19e eeuw aangebracht.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
HISTORISCHE BUITENPLAATS BERBICE, gelegen op de derde strandwal aan de Leidseweg te Voorschoten, waarvan de noordoost- en zuidwestgrens, het westelijk deel van de noordwest- en het westelijk deel van de zuidoostgrens door waterlopen worden gemarkeerd. Aan de noordoostzijde grenst de historische aanleg van de buitenplaats aan het St. Nicolaespad en aan het erf van de Corneliahoeve (kadastraal perceel Voorschoten nr. A 4983), aan de zuidoostzijde aan de Leidseweg (kadastraal perceel Voorschoten nr. A 4954) en aan het terrein van het confectiebedrijf Mexx (kadastraal perceel Voorschoten nr. A 5066), aan de zuidwestzijde eveneens aan het terrein van het confectiebedrijf Mexx (kadastraal perceel Voorschoten nr. A 5066, met uitzondering van enkele eiken aan de zuidoostgrens van dit perceel, die tot de historische aanleg van Berbice behoren), aan de kadastrale percelen Voorschoten nrs. A 4667, A 4676 en A 4918 en aan de noordoostzijde grenst de buitenplaats aan de kadastrale percelen Voorschoten nrs. A 4682 (met uitzondering van de oranjerie, die tot de historische buitenplaats behoort), A 4374 (met uitzondering van een strook aan de zuidwestzijde van dit perceel waarop een deel van de zichtas vanuit het huis in noordwestelijke richting is geprojecteerd), A 4681 (met uitzondering van een strook aan de westzijde van dit perceel waarop een deel van de deels dichtgegroeide zichtas vanuit het huis in noordwestelijke richting is geprojecteerd), A 1040 en A 1688.
De buitenplaats is toegankelijk via een aan de Leidseweg gelegen 17e- of 18e-eeuwse stenen brug, waaronder natuurstenen dam en wordt afgesloten door een 18e-eeuws ijzeren hek dat aan zijn zijkanten in vermoedelijk 17e-eeuwse ijzeren balustraden is gevat. Achter hek en brug is een oprit gelegen waarlangs aan de noordoostzijde de portierswoning is gesitueerd. Deze woning is in 1893 gebouwd en voorzien van rijk geornamenteerde daklijsten in 'chaletstijl'. Aan zuidwestzijde van de oprit het vermoedelijk uit 1674 daterende langgerekte op rechthoekig grondplan geprojecteerde met twee overkoepelde uitbouwen en twee verdiepingen hoge huis Berbice met 18e- en 19e-eeuwse toevoegingen.
Aan west-, noord- en noordoostzijde van het huis een aanleg in landschapsstijl met de voor deze stijl typerende eigenschappen als onregelmatig glooiend terreinoppervlak, slingerpaden, parkbos, open ruimten en een vijverpartij met eilandje uit het einde van de 18e- of begin van de 19e eeuw. In deze aanleg zijn diverse elementen uit laat 17e-eeuwse en/of vroeg 18e-eeuwse formele aanleg bewaard, als de loodrecht op de centraal aan de noordwestgevel gelegen ingang van het huis geprojecteerde zichtas, waar aan weerszijden een laat 17e-eeuws of 18e-eeuws patroon van eiken in quinconce of kruisverband, een vermoedelijk laat 17e-eeuwse of vroeg 18e-eeuwse retranchementen-muur, een laat 17e-eeuwse oranjerie met tuinmuur, deels omsluitende een rechtzijdige kavel waarop vroeger een boomgaard, een Louis XIV postament bij de vijver in landschapsstijl en een uitgeschoten lindenberceau langs een deel van de zuidwestgrens van de buitenplaats ter hoogte van het kadastrale perceel Voorschoten nr. A 3206. (alleen de zuidwestelijke helft van de berceau is bewaard). De laat 17e- of vroeg 18e-eeuwse elementen van de buitenplaats zijn gerealiseerd door Pieter de la Court van der Voort, de toenmalige eigenaar van de toen Allemansgeest genaamde buitenplaats, eminent en internationaal bekend auteur op het gebied van het aanleggen van buitenplaatsen en het bouwen van oranjerieen.
Aan de zuidwestzijde van de historische buitenplaats werd omstreeks 1860, toen de oorspronkelijke 17e-eeuwse ten zuidoosten van het huis gesitueerde bijgebouwen werden afgebroken, de voormalige koetsierswoning, paardestal en het voormalige koetshuis gebouwd. De dienstwoning aan de NW-zijde van dit complex (Benvenutolaan 12) is voor de bescherming van ondergeschikte betekenis.
Tegen de slootrand aan de zuidwestzijde van Berbice, grenzend aan het kadastrale perceel Voorschoten nr. A 5066, werden in de jaren '30 van deze eeuw door de toenmalige eigenaar C.J.A. Begeer twee bakstenen hekpijlers met 18e-eeuws ijzeren hekwerk geplaatst, afkomstig van de oprit van een huis te Voorschoten. Ten zuidwesten hiervan, over de sloot, een brug die de verbinding vormt tussen Berbice en het genoemde kadastrale perceel Voorschoten nr. A 5066, waarop de voormalige Zilverfabriek Van Kempen & Begeer, thans het confectiebedrijf Mexx.
De historische buitenplaats Berbice heeft de volgende samenstellende onderdelen:l. HOOFDGEBOUW (Huis Berbice), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414856;2. AANLEG VAN DE BUITENPLAATS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414857;3. TOEGANGSBRUG NAAR DE BUITENPLAATS MET IJZEREN HEK MET BALUSTRADE, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414858;4. PORTIERSWONING, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414859;5. RETRANCHEMENTEN-MUUR, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414860;6. ORANJERIE, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414861;7. TEN NOORDOOSTEN VAN DE ORANJERIE GELEGEN TUINMUUR, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer; 414862;8. TEN ZUIDEN VAN ORANJERIE GELEGEN TUINMUUR, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414863;9. VOORMALIGE KOETSIERSWONING, KOETSHUIS EN PAARDESTAL, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414864;10. LOUIS XIV POSTAMENT, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414865;11. PIJLERS MET IJZEREN HEKWERK, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414866;12. 19e-EEUWSE BRUG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 414867.
De historische buitenplaats Berbice is in cultuurhistorisch opzicht van algemeen belang vanwege:
- het gaaf bewaarde huis uit vermoedelijk 1674, met 18e- en 19e-eeuwse toevoegingen, dat een vrij vroeg voorbeeld is van een langgerekt en vrij ondiep buitenhuis;
- de oranjerie, vanwege haar oorspronkelijk ontwerp een prototype voor oranjeriebouw in Nederland en buitenland;
- de retranchementen-muur, een zeldzame variant van een slangemuur;
- de laat 18e- of vroeg 19e-eeuwse aanleg in landschapsstijl, waarin diverse elementen uit de vroegere formele aanleg zijn opgenomen, zoals de in Nederland zeldzame in quinconce of kruisverband geplante rijen eiken ter weerszijden van de centrale zichtas.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| – | Kastelen, landhuizen en parken | Bijgebouwen kastelen enz. | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Leidseweg | 225 | – | 2253 JA | Voorschoten | – | – | Ja |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | A | 4682 | – | Voorschoten |