Inleiding

De R.K. kerk Sint Clemens is in de jaren 1882-1883 gebouwd naar een ontwerp van Alfred Tepe, destijds één van de bekendste in de stijl van de neo-gotiek bouwende Nederlandse bouwmeesters. De op 14 juni 1883 geconsacreerde kerk verving de in 1802 aan de Markt gebouwde en in 1882 afgebroken schuurkerk. Links naast de kerk stond tot in de jaren '70 een bijbehorende pastorie. Het electronische orgel komt niet voor bescherming van Rijkswege in aanmerking.

Omschrijving

De driebeukige kerk is van het type pseudo-basiliek en gebouwd in de stijl van de destijds voor r.k kerken gangbare neo-gotiek. Hij heeft een met leien gedekt (maasdekking) zadeldak met vijfzijdige koorkap op het middenschip. De zijbeuken zijn voorzien van lessenaardaken. Het vooraanzicht van de kerk wordt gedomineerd door de drie geledingen tellende klokketoren met ingesnoerde octogonale spits en vijfzijdig traptorentje met pironbekroning aan de rechter zijde. In de voorgevel van de toren bevindt zich een dubbele deur onder een groot spitsboogvenster met traceringen van baksteen en van 1952 daterend gebrandschilderd glas-in-lood uit het atelier van G.B. Holst N.V. De tweede en de derde geleding tellen aan elke zijde vier smalle, blinde lancetvensters. Op de klokkenzolder zijn de twee middelste voorzien van galmgaten. De torenhoeken zijn verstevigd door middel van lage, overhoekse steunberen. Links tegen de toren staat een vijfzijdig doopkapelletje met glas-in-lood spitsboogvensters tussen steunberen. De vier traveeën diepe zijbeuken bezitten tussen gelede steunberen geplaatste glas-in-lood vensters die zijn ingevuld met bloemen- en plantenmotieven en bakstenen traceringen. Aan de rechter zijgevel staat een eenvoudig uitbouwtje (biechtstoel) onder plat dak. Tegen de linker zijgevel en de uitgebouwde sacristie staat een detonerende toevoeging van recente datum. Het vijfzijdige koor met dakkapellletjes en smeedijzeren nokversiering is voorzien van spitsboogvensters met gebrandschilderderde glas-in-lood ramen, die zijn ontworpen door Henri Liesker en uitgevoerd door Alex Luigjes.

Het interieur van de kerk met vloeren van granito is nog in oorspronkelijke staat. Het ingangsportaal onder de toren heeft een verlaagd plafond, een mozaïek van Sint Clemens in de vloer en een deur die leidt naar de trap-toren met wenteltrap. Deze komt uit op de tweede torengeleding die toegang geeft naar de ruimte tussen de gewel-ven en de kap die een eenvoudige, uit Duitse spanten samengestelde kapconstructie heeft. Het torenportaal leidt via een beslagen dubbele deur, met aan weerszijden een waterbekken en erboven een beeld van St. Clemens op een smeedijzeren schoor, naar de driebeukige gebedsruimte met boven het portaal een open gaanderij met kruisgewelf. In de gewelfsleutel hiervan is een driepas met Davidsster verwerkt. De ribben steunen even-als die van het middenschip en de zijbeuken op kraagstukken. De muren van de driebeukige kerkruimte zijn gepleisterd. Het hoger opgaande middenschip met kruisgewelven steunt op twee reeksen ronde zuilen en halfzuilen (aan de kopse zijden van het schip) met geprofileerde bases en kapitelen. De kapitelen, kraagstukken en gewelfsleutels van zuilen en gewelven zijn beschilderd met decoratieve patronen. De vensters zijn voorzien van afzaten die met elkaar zijn verbonden door een profiellijst met daaronder een fries van met een sjabloon aangebrachte motieven, die ook onder de balustrade van de gaanderij doorlopen. Het koor met straalgewelf wordt door middel van een grote spitsboog met beschilderde binnenzijde en houten crucifix gescheiden van het middenschip.

De inventaris van de kerk bestaat uit twee brede rijen houten banken met snijwerk in het middenschip, een smalle rij banken in de zijbeuken, een geschilderde kruisweg aan de muren en beeldhouwwerk, waaronder een uit de bouwtijd daterend, uit hout gesneden "laatste avondmaal" in hoog reliëf. In het koor met hogere vloer staat een altaar met een blad van marmer op twee ronde zuilen met kapitelen en zeszijdige beschilderde bases, een tweede altaar met een met koper beklede tabernakel en overhoeks geplaatste houten panelen met gesneden afbeeldingen van de vier evangelisten.

Achter in de linker zijbeuk bevindt zich een getoogde deur met gesneden panelen, twee glas-in-loodramen en koperen sluitwerk, die toegang geeft naar een met de sacristie in verbinding staande kleine tussenruimte met een beslagen tussendeur. Een zelfde deur achter in de rechter zijbeuk geeft toegang tot de nu als opslag in gebruik zijnde biechtstoelen. Een beslagen deur in de linker gevelzijde van het koor geeft direct toegang tot de sacristie. Boven deze deur bevinden zich twee blinde spitsboogvensters met beschilderde boogvelden met links ervan een koperen luidklok in een opengewerkte smeedijzeren houder. In het met een getoogde gevelopening met de kerk in verbinding staande doopkapelletje (baptisterium) staan onder meer nog het originele zeszijdige doopvont van beschilderde zandsteen en een houten neo-gotisch altaar met dooptafereel.

Waardering

Het kerkgebouw is van cultuur-historisch belang als bijzondere uitdrukking van een geestelijke ontwikkeling in Steenwijk. Het is echter vooral van architectuur-historische waarde vanwege de gaafheid van ex- en interier, zowel in stilistisch als in bouwkundig opzicht, en omdat het een ontwerp betreft uit het oeuvre van een vooraanstaand 19e eeuws architect.