Inleiding

Ten behoeve van de in 1877 op initiatief van Mr. W.van der Vliet en Mr. Ch. Bosch Reitz opgerichte N.V. Leidsche Duinwater Maatschappij in de duinen ten zuiden van Katwijk aangelegd duinwaterwinningcomplex aangelegd, dat op 15 mei 1878 officieel in gebruik werd genomen. Van dit complex komen de volgende drie onderdelen in aanmerking voor bescherming van rijkswege: 1. het VOORFILTERGEBOUW, zie voor omschrijving bij onderdeel met monumentnr.: 508785; 2. het POMPGEBOUW, zie voor omschrijving bij onderdeel met monumentnr,: 508786; 3. de WATERTOREN met daaraan vastgebouwd het MACHINEGEBOUW en het WOONHUIS, zie voor omschrijving bij onderdeel met monumentnr.: 508787. Bijzonder is, dat een aantal historisch-functionele onderdelen van dit complex nog steeds (gedeeltelijk) de waterwinning en de distributie in de regio West-Rijnland verzorgt.

Omschrijving

De WATERTOREN met daaraan vastgebouwd het MACHINEGEBOUW (compressorengebouw) en het voormalige WOONHUIS van het hoofd van het pompstation, uit 1877-78, in Neo-Romaanse stijl, gebouwd naar ontwerp van de Leidse stadsarchitect J.W. Schaap (1813-1887).

Ing. C.J. van Spall was verantwoordelijk voor de technische installatie, waaronder het smeedijzeren hangbodemreservoir met een inhoud van 600 kubieke meter. Dit reservoir heeft een unieke tulbandvorm tussen twee concentrische ringen. Het reservoir is tevens uniek vanwege zijn breedte en geringe diepte en wordt respectievelijk aan de buitenkant en de binnenkant ondersteund door de buitenmuur en de binnenmuur. De muren zijn onderling weer verbonden door middel van ijzeren trekstangen. (Diameter buitenwand reservoir is 16 meter, diameter binnenwand 2,4 meter, diepte 2 tot 2,6 meter).

De toren is de op één na oudste nog in werking zijnde watertoren in ons land. Aan de toren zijn later, aan de westkant, twee rechthoekige, éénlaags gebouwtje vastgebouwd, die voor de bescherming van rijkswege van ondergeschikt belang zijn.

De toren is in 1980 gerenoveerd. Tijdens deze renovatie is o.a. het glas in de toren vervangen door lexaan en is het hout van de reservoirommanteling teruggebracht (de oorspronkelijke ommanteling was in 1936 vervangen door metselwerk in een ijzeren constructie; tijdens deze werk zaamheden is het dak gedekt met bitumen).

Boven de ingang naar de toren is een stichtingssteen aangebracht, met de tekst: "LEIDSCHE DUINWATERLEIDING met medewerking der GEMEENTE LEIDEN onder het bestuur van O.W.C. van den Brandelen Burgemeester - P.J. de Fremery - Mr. P.C. Librecht Lezwyn - L.M. de Laat de Kanter } Wethouders en van J.W. Schaap Stads Architect GESTICHT Anno 1877 door Mr. W. van der Vliet en Mr. Ch. Bosch Reitz C.J. van Spall ing."

In de toren bevindt zich nog een betegeld bedieningspaneel voor pompen, motoren e.d. uit 1925, vervaardigd door H.L.J. Tob, electro technisch bureau te Leiden. Tevens is er een ijzeren wenteltrap met houten portaal. De lekvloer is tijdens de renovatie vernieuwd. Het machinegebouw bevat nog een aantal stoomketels, maar deze zijn buiten werking gesteld. Bij een verbouwing zijn de luiken van het woonhuis verdwenen en zijn een balkon en dakkapellen toegevoegd.

Het (voor-)FILTERGEBOUW werd in 1912 als één van de eerste filtergebouwen in Nederland gebouwd. Het ontwerp was vermoedelijk van ing. Ch. van Spall. In 1930 zijn de oude filterbakken vervangen door de huidige, die voorzien zijn van een terugspoelsysteem. Dit terugspoelsysteem maakte het arbeidsintensieve schoonmaken overbodig (de vele deuren in het gebouw werden gebruikt om zand en grind uit de bakken snel te kunnen verwijderen).

In 1955 vond aan de achterzijde van het gebouw een aanbouw plaats, die voor de bescherming van rijkswege van ondergeschikt belang is. In die tijd werden inwendig de beluchtingssproei ers vervangen door verticale beluchtingscompressoren, waardoor de raamopeningen die voorzien waren van houten roosters en gaas, dichtgezet konden worden met blauw getint glas. Halverwege de jaren '80 is bij een grote opknapbeurt een aantal vensters vervangen door exemplaren met betonnen kozijnen en roeden.

Het POMPGEBOUW staat aan het eerste laagreservoir uit 1877 en werd rond 1900 gebouwd. De pompen moesten het water in het reservoir laag houden. Hoewel het pompgebouw nu al enige jaren buiten gebruik is , bevat het nog enkele waardevolle machines, zoals een dieselmotor met generator, een vacuümpompje en een horizontale waaierpomp.

De watertoren staat in het duingebied ten zuiden van Katwijk, ten zuiden van de Cantineweg en ten westen van de provinciale weg (Wassenaarseweg). Het voorfiltergebouw ligt op het terrein ten zuidwesten van de watertoren. Het pompgebouw bevindt zich ten zuiden van de watertoren en ten oosten van het voorfiltergebouw.

Waardering

Het duinwaterwinningcomplex van de vroegere Leidsche Duinwaterleidingmij te Katwijk is van algemeen belang wegens cultuurhistorische waarde als gaaf en representatief voorbeeld van een vanaf 1877 gefaseerd tot stand gekomen duinwaterwinningcomplex in Nederland.

Het duinwaterwinningcomplex is van algemeen belang wegens de architectuurhistorische en industrieel-archeologische waarde vanwege de mate van gaafheid van de complexonderdelen in hoofdvorm, detaillering, materiaalgebruik in zowel het in- als exterieur en vanwege de mate van gaafheid van de aanwezige machinerieën in de verschillende gebouwen.

Het duinwaterwinningcomplex heeft tevenms ensemblewaarde wegens de historisch-functionele en visuele samenhang van de drie complexonderdelen en de situering in het duingebied. Een dergelijke samenhang wordt nog maar zelden in Nederland bij een waterleidingcomplex aangetroffen.