Inleiding

De gronden van het landgoed Heidestein behoorden tot 1894 bij het landgoed Bornia. Jonkheer Taets van Amerongen verwierf de grond in 1894 en liet in 1906 een huis bouwen, dat werd verhuurd aan F.J.H. de Wetstein Pfister, voormalig directeur van de Indische Cultuurmaatschappij in Nederlands-Indië. In 1908 werd het landgoed door hem gekocht. Nadat hij ook de aangrenzende percelen van de familie Thurkow en landbouwer Van Dijk had aangekocht begon hij met de uitvoering van zijn plannen voor het landgoed Heidestein, dat inmiddels een omvang van 145 hectare had bereikt. Hij liet in 1910 vijvers graven en legde als onderdeel van een werkgelegenheidsproject een golfbaan met 11 holes aan. Hier oefenden de leden van de golfclub `De Pan' voordat zij in 1927 verhuisden naar De Bilt. De waterpartijen werden verbonden door een beekachtig kanaal van ongeveer een kilometer lengte. De aarde die vrijkwam bij het graven van de grote vijver resulteerde in een zandwal langs de rechteroever die doorgraven werd door drie tunnels. Op de wal langs de rechteroever is tussen 1906 en 1927 een theehuis met ijskelder gebouwd. De ijskelder kreeg een middeleeuwse bouwtrant met kantelen, het theehuis werd in chaletstijl opgetrokken. Ten behoeve van het vervoer van zand en hout is omstreeks 1915 een spoorlijntje aangelegd, dat later ook voor recreatieve doeleinden werd gebruikt. Een betonnen perronwand ten noorden van de Arnhemse Bovenweg herinnert nog aan dit spoorlijntje. De Wetstein Pfister maakte veel gebruik van beton als bouwmateriaal. De bruggen, tunnels en schuren zijn daarvan het resultaat. Ook werden een nieuwe portierswoning (Heidestein 5) en landhuis (Heidestein 6, 7) gebouwd. In 1926, na het overlijden van de heer en mevrouw De Wetstijn Pfister werd het landgoed gesplitst in Groot Heidestein en Klein Heidestein. Het oude, door Taets van Amerongen gebouwde landhuis brandde nadat het door het Nederlandse leger gevorderd was, in 1939 af. In 1974 kwam Groot Heidestein onder het beheer van de Stichting Het Utrechts Landschap. Het gebied vormt nog steeds één van de grotere ensembles binnen de Utrechtse Heuvelrug.

Op het complex zijn de volgende bouwwerken gelegen die niet zijn beschermd: het landhuis uit 1921 met dienstwoning en garage; een tuinmanswoning in Zwitserse stijl met koude bakken en tuinmuren; een tennishuisje; een houten tuinhuisje in Zwitserse stijl; een zwembad met badhokjes, pomphuis en paviljoen; een machinehuis en een houtbewerkingsloods. Deze laatste vormt bouwkundig één geheel met de naastgelegen woning voor de opzichter, welke buiten het complex is gelegen. Buiten het complex gelegen, maar oorspronkelijk wel tot de buitenplaats behorend zijn een woning in Zwitserse stijl (Heidestein 4) en de genoemde opzichterswoning (Heidestein 1).

Complexomschrijving

Het complex HISTORISCHE BUITENPLAATS GROOT EN KLEIN HEIDESTEIN is gelegen aan de Arnhemse Bovenweg, en grenst aan de gemeente Zeist (het verlengde van de Breullaan) en het landgoed Bornia. Het deel van het complex Klein Heidestein wordt begrensd door de kadastrale grens van het perceel 1462. Het aansluitende deel van Groot Heidestein waar zich de vijver bevindt, wordt begrensd door de twee lanen die om de vijver lopen.

Het complex omvat de volgende onderdelen:

1. schuur met hooiberg

2. schuur

3. schuur

4. schaapskooi

5. dienstwoning met poort

6. garage met werkplaats

7. aanleg

8. ijskelder, waterreservoir en tuinhuis

9. drie tunnels

10. brug

11. brug

Waardering

Het complex HISTORISCHE BUITENPLAATS GROOT EN KLEIN HEIDESTEIN is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde vanwege de ontwikkelingsgeschiedenis, alsmede van architectuurhistorisch belang vanwege de verschillende ensembles met bijbehorende bouwtypologisch en architectuurhistorisch van belang zijnde objecten. Tenslotte is het van ensemblewaarde als één van de grotere landgoederen binnen de Utrechtse Heuvelrug.