HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats Moersbergen. De oprijlaan en tevens hoofdas van de aanleg wordt gevormd door een ca.800 meter lange met eiken beplante laan, die enkele graden naast de as van het huis is georiënteerd. Aan het eind van de negentiende eeuw is de laan met een westwaartse bocht verlegd, maar de perspectiefwerking van de laan als zichtas op het huis is behouden door de aanleg van een verdiepte weide voor het huis. Deze weide met aha-effect zorgt voor een verassend landschapselement. Van de achttiende-eeuwse aanleg (zie kaart 1706) resteren naast de oprijlaan, ook de laan aan de westzijde (Leeuwenburgerlaan) en de noordgracht. De aanleg in landschapsstijl is in twee fasen te onderscheiden. In de periode tussen 1824 en 1832 is de omgrachting tot een vijverpartij vergraven en het parkbos met slingerpaden ten zuiden van het huis aangelegd (zie kadastrale kaart 1829), tevens is het voorplein, na de sloop van de dienstwoningen, omgevormd tot een open ruimte (zie litho P.J. Lutgers 1869). In de periode tussen 1900 en 1925 is het sterrenbos, dat in 1869 nog gaaf aanwezig was, in een landschapspark getransformeerd en is in het parkbos ten zuiden van het huis een doorzicht naar de Gooyerdijk gecreëerd. Ten westen van de oprijlaan ligt een coulissenlandschap met open weiden afgewisseld bospartijen. De grote weide schuin voor het huis werd oorspronkelijk doorsneden door een rechte laan, in het verlengde van de oost-west laan van het sterrenbos. Deze laan wordt aan de westzijde beëindigd door een heuvel (oorspronkelijk een ijskelder/uitzichtspunt). Direct aan de westwaartse bocht liggen het koetshuis en een dienstwoning, ook de moestuin is hier sinds de negentiende-eeuws gesitueerd. Ten oosten van de oprijlaan ligt het parkbos, dat in de tweede helft van de achttiende eeuw als een sterrenbos is aangelegd en rond 1900 met slingerende lanen is ingericht (waarvan thans de noord-oost laan resteert). De kern van de aanleg in landschapsstijl, geflankeerd door weilanden, is rondom het huis gelegen met een enkel slingerpad, boomgroepen en solitairen. Rond 1824 is de dubbele gracht vergraven tot een niervormige vijverpartij met wormvormig uitsteeksel aan de westzijde en een ovaal eiland aan de oostzijde. Vanaf het huis loopt een oostwaartse zichtas over de waterpartij naar de weilanden. Ter plaatse van de huidige boomgaard werd deze as gevat in een zichtlaan (zie kadastrale kaart 1829), die thans niet meer aanwezig is. De noordgracht is als formeel element behouden en functioneert enigszins als 'grand canal'. Achter het kasteel is rond 1925 een zichtas naar de Gooyerdijk uitgespaard, omsloten door een zich verwijdende en vernauwende, grillig gevormde bosrand. De Gooyerdijk vormt van oudsher de zuidgrens van de buitenplaats.

Waardering

HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats Moersbergen van algemeen belang:

- vanwege de bij de buitenplaats behorende parkaanleg in landschapsstijl, waarin de oprijlaan als karakteristiek 18de-eeuws formeel element gehandhaafd is;

- vanwege de gaaf bewaarde elementen in landschapsstijl, zoals de niervormige vijverpartij met eiland en de verdiepte weide voor het huis, die door zijn aha-effect een bijzonder en uniek onderdeel vormt;

- vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang met de verschillende onderdelen van de buitenplaats.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer
511556
Complexnaam
Moersbergen
Provincie
Plaats
Complexomschrijving

Omschrijving van het complex

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BRUG (3), HEK (4), KOETSHUIS (5), TUINMANSWONING (6), TUINMUUR (7), DUBBELE ARBEIDERSWONING (8), BOERDERIJ 'KEIZERSWAARD' (9), DUBBELE DIENSTWONING (10), DIENSTWONING 'DE OUDE MOLEN' (11) Ten westen van de oude dorpskern Doorn, tussen de Driebergsestraatweg en de Gooyerdijk, ligt de historische buitenplaats Moersbergen. In 1435 werd Steven van Sleen met Moersbergen beleend, dat in 1492 bestond uit een 'huijsinge, boomgaerd, geboemt dat daer op staet ende met alle sijnen toebehoren'. In 1539 werd Moersbergen als ridderhofstad erkend. Een kaart van landmeter J. van Broekhuysen uit 1706 toont het huis Moersbergen gelegen binnen een eenvoudig lanen- en grachtenstelsel met de nutstuinen achter het kasteel en een voorplein met bijgebouwen. De buitenplaats wordt ontsloten door een rechte oprijlaan op de hoofdas, die tevens functioneert als zichtas op het kasteel en thans nog een formeel element in de aanleg vormt. In de tweede helft achttiende eeuw werden naar de mode van die tijd sterrenbossen aangelegd. Van 1743 tot 1897 was het goed in het bezit van het geslacht d'Ablaing, dat door grondaankopen een uitgestrekt terrein verkreeg en het huis in 1824 en in 1866 in neogotische stijl liet verbouwen. Bij de eerste verbouwing werd de tuin in landschapsstijl gewijzigd om een passende entourage voor het kasteel te bieden, hiervoor werd de dubbele gracht vergraven en de bouwhuizen op het voorplein gesloopt. In 1897 kocht Anna Catharina Luden het kasteel en een klein deel van het grondgebied bij een openbare verkoop. In 1927 werd het neogotische kasteel in 'oude' staat terug gebracht door de architect J.W.H. Berden in opdracht van J.A.W. Luden. Dit gebeurde met secundair bouwmateriaal, onder andere afkomstig van oude boerderijen in de Betuwe. De familie Luden heeft verschillende dienstwoningen laten bouwen, alle in de vorm van een boerderij. Sinds 1962 in de stichting Het Utrechts Landschap eigenaresse van Moersbergen.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De omgrenzing wordt bepaald door de Gooyerdijk, de Pittesteeg en de Leeuwenburgerlaan. Aan de noordkant loopt de grens vanaf de Leeuwenburgerlaan langs het woonwijkje, om de toegangslaan en door het park aan de zuidkant van het sanatorium tot aan de Pittesteeg.

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS MOERSBERGEN is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege de ouderdom;

- vanwege de situering aan de voet van de Utrechtse heuvelrug;

- vanwege het in oorsprong middeleeuwse kasteel, dat na eerst geheel in neogotische stijl te zijn verbouwd in 1927 weer geheel in 'oude' staat is teruggerestaureerd;

- als representatief voorbeeld van een restauratie uit het begin van de 20ste eeuw;

- vanwege de 19de-eeuwse aanleg in landschapsstijl waarin de oprijlaan als formeel element in op is genomen;

- vanwege de visuele samenhang tussen de verschillende complexonderdelen.

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Historische aanleg Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen oorspronkelijke functie Ja
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
Moersbergselaan 17 3941 BW Doorn BY Ja
Types
Hoofdcategorie Subcategorie Beschrijving Notitie
Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Landschapspark
Percelen
Kadastraal perceel Kadastrale sectie Kadastraal object Appartement Kadastrale gemeente
A 8356 Doorn
A 8358 Doorn
A 7272 Doorn
A 4090 Doorn
A 6968 Doorn
A 7007 Doorn
A 1180 Doorn
A 8357 Doorn
A 7009 Doorn
A 7271 Doorn
A 7010 Doorn
A 7065 Doorn
A 7064 Doorn
A 7059 Doorn
A 7060 Doorn
A 6506 Doorn
A 7063 Doorn
A 6504 Doorn
A 7062 Doorn
A 6670 Doorn
A 8355 Doorn
A 8350 Doorn
A 8349 Doorn
A 8348 Doorn
A 8347 Doorn
A 8254 Doorn
A 7885 Doorn
A 7884 Doorn
A 6131 Doorn
A 457 Doorn
A 385 Doorn
A 384 Doorn
A 383 Doorn
A 382 Doorn
A 2684 Doorn
A 2683 Doorn
A 1998 Doorn
A 7061 Doorn
A 7886 Doorn
Bouwperioden
Start Eind Notitie Beschrijving
1706 1706 vervaardiging
Naar boven