Omschrijving van het complex

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BRUG (3), HEK (4), KOETSHUIS (5), TUINMANSWONING (6), TUINMUUR (7), DUBBELE ARBEIDERSWONING (8), BOERDERIJ 'KEIZERSWAARD' (9), DUBBELE DIENSTWONING (10), DIENSTWONING 'DE OUDE MOLEN' (11) Ten westen van de oude dorpskern Doorn, tussen de Driebergsestraatweg en de Gooyerdijk, ligt de historische buitenplaats Moersbergen. In 1435 werd Steven van Sleen met Moersbergen beleend, dat in 1492 bestond uit een 'huijsinge, boomgaerd, geboemt dat daer op staet ende met alle sijnen toebehoren'. In 1539 werd Moersbergen als ridderhofstad erkend. Een kaart van landmeter J. van Broekhuysen uit 1706 toont het huis Moersbergen gelegen binnen een eenvoudig lanen- en grachtenstelsel met de nutstuinen achter het kasteel en een voorplein met bijgebouwen. De buitenplaats wordt ontsloten door een rechte oprijlaan op de hoofdas, die tevens functioneert als zichtas op het kasteel en thans nog een formeel element in de aanleg vormt. In de tweede helft achttiende eeuw werden naar de mode van die tijd sterrenbossen aangelegd. Van 1743 tot 1897 was het goed in het bezit van het geslacht d'Ablaing, dat door grondaankopen een uitgestrekt terrein verkreeg en het huis in 1824 en in 1866 in neogotische stijl liet verbouwen. Bij de eerste verbouwing werd de tuin in landschapsstijl gewijzigd om een passende entourage voor het kasteel te bieden, hiervoor werd de dubbele gracht vergraven en de bouwhuizen op het voorplein gesloopt. In 1897 kocht Anna Catharina Luden het kasteel en een klein deel van het grondgebied bij een openbare verkoop. In 1927 werd het neogotische kasteel in 'oude' staat terug gebracht door de architect J.W.H. Berden in opdracht van J.A.W. Luden. Dit gebeurde met secundair bouwmateriaal, onder andere afkomstig van oude boerderijen in de Betuwe. De familie Luden heeft verschillende dienstwoningen laten bouwen, alle in de vorm van een boerderij. Sinds 1962 in de stichting Het Utrechts Landschap eigenaresse van Moersbergen.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De omgrenzing wordt bepaald door de Gooyerdijk, de Pittesteeg en de Leeuwenburgerlaan. Aan de noordkant loopt de grens vanaf de Leeuwenburgerlaan langs het woonwijkje, om de toegangslaan en door het park aan de zuidkant van het sanatorium tot aan de Pittesteeg.

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS MOERSBERGEN is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege de ouderdom;

- vanwege de situering aan de voet van de Utrechtse heuvelrug;

- vanwege het in oorsprong middeleeuwse kasteel, dat na eerst geheel in neogotische stijl te zijn verbouwd in 1927 weer geheel in 'oude' staat is teruggerestaureerd;

- als representatief voorbeeld van een restauratie uit het begin van de 20ste eeuw;

- vanwege de 19de-eeuwse aanleg in landschapsstijl waarin de oprijlaan als formeel element in op is genomen;

- vanwege de visuele samenhang tussen de verschillende complexonderdelen.