Inleiding

Langs de Rijksstraatweg van Leeuwarden naar Groningen gelegen complex, bestaande uit een ZAALKERK, PASTORIE, CATECHISATIELOKAALTJE en BEGRAAFPLAATS, behorend tot de Nederlandse Hervormde gemeente. De sobere gebouwen zijn Ambachtelijk-traditioneel vormgegeven, alleen het catechisatielokaaltje is rijker gedecoreerd. De zaalkerk en pastorie staan met de voorgevel naar de Rijksstraatweg, het catechisatielokaaltje is er dwars tussen geplaatst. In de tuin voor het complex staan twee bruine beuken. De ventweg langs de Rijksstraatweg doorsnijdt de door eiken geflankeerde oprijlaan naar de kerk. De begraafplaats ligt achter de kerk. In 1845 nam de hulppredikant ds. U.W. Thoden van Velzen het initiatief tot de oprichting van een kerk en pastorie in het arme heidedorp Bergumerheide. Het duurde echter tot 1850 voordat de kerk werd gebouwd. De gevelsteen boven de entree herinnert hieraan: `Op den 19den junij 1850 is de eerste steen gelegd door Age Looxma Ypey ten verzoeke van den commissie tot opbouw der kerk en pastorij zijnde D.J. Wadman, S. Douma. U.W. Thoden van Velzen, G.J. Wilhelmij en W. Tromp.' Age Looxma Ypey was de zoon van dr. Nicolaas Ypey die in 1848 was begonnen met de grootscheepse ontginning van de Bergumerheide als werkverschaffing voor de verpauperde bevolking. De pastorie dateert oorspronkelijk uit 1849 maar is rond 1905 verbouwd en met één bouwlaag opgehoogd. Het catechisatielokaaltje is omstreeks 1895 gebouwd. De oudste grafsteen op de begraafplaats dateert uit 1892, waarschijnlijk is de begraafplaats in dat jaar in gebruik genomen.

Tegen de westgevel van de kerk is in een L-vorm een nieuw gedeelte aangebouwd dat niet onder de bescherming van rijkswege valt.

Waardering

Het complex van zaalkerk met bijgebouwen en begraafplaats is van algemeen cultuur- en architectuurhistorisch belang:

- vanwege de eenheid in vorm en functie die de onderdelen samen vormen;

- vanwege de harmonieuze traditionele vormgeving;

- vanwege de redelijk hoge mate van gaafheid van de onderdelen;

- vanwege de beeldbepalende ligging langs de Rijksstraatweg;

- als uitdrukking van de dorpsgeschiedenis van het heidedorp Bergumerheide.