Inleiding

COMPLEX bestaande uit een voormalig JEZUIETENKLOOSTER 'St. Bonifacius' van de architect A. KEUCHEN uit 1908, een uit veertien staties bestaande KRUISWEG en een HEILIG HARTBEELD.

Het complex bevindt zich aan de oostzijde van de Emmerikseweg, aan de zuidrand van de bebouwde kom van 's-Heerenberg, nabij de Duitse grens op Nederlands grondgebied.

In 1908 krijgt de Duitse architect Keuchen uit Aken de opdracht van de Duitse Provincie der Jezuïeten voor de bouw van een 'Exerzitienhaus und Noviziat' op 13 ha, 40 are en 20 centiare weiland te bouwen in 's-Heerenberg. De architect Keuchen maakt een ontwerp in neoromaanse stijl door gebruik te maken van lisenen, klimmende rondboogfriezen en rondboogvensters.

De keuze voor Nederlands grondgebied komt voort uit Bismarck's wantrouwen ten opzichte van het katholicisme waarbij in een wet van juni 1872 de jezuïetenorde in Duitsland onder toezicht wordt geplaatst. Monseigneur Damian en mgr. Van der Wetering verrichten de inwijding op 18 oktober 1910. In 1937 vertrekken de Jezuïeten in opdracht van de Bisschop van Munster naar Godesberg. De Witte Paters kopen het gebouw en gebruiken het tot 1958 als theologicum voor Engels sprekende missiën. Zij breiden het uit tot een zelfvoorzienend complex met de bouw van een boerderij, een bakkerij, een smederij, een eigen slachthuis en een kruidentuin met arboretum.

Gedurende de oorlogswinter 1944-45 biedt het Nederlandse Rode Kruis in het seminarie hulp aan zieken en gewonden. Tevens dient het seminarie als schuilplaats en opvang van oorlogsslachtoffers uit Kamp Rees. Met het vertrek van de Witte Paters in 1958 verdwijnt ook het museum in de crypte naar Berg en Dal (Afrika Museum). In dat jaar kopen de Salesianen van Don Bosco het voormalig Jezuïetenklooster te 's-Heerenberg vanwege een te krappe behuizing aan de Hoenderloseweg te Apeldoorn. In de jaren 1958-1961 breiden zij het klooster uit tot kleinseminarie en geven het de naam 'Don Rua'. Het seminarie krijgt een capaciteit van 240 leerlingen en zestig docenten. Met de verbouwing zijn de cellen op de tweede verdieping verdwenen, die op de eerste verdieping zijn blijven bestaan. De functie van de grote, hoge aula wijzigt in eetzaal, recreatiezaal en gymnastiekruimte. Het dak van het hoofdgebouw wordt vernieuwd. Tenslotte worden moderne voorzieningen aangelegd zoals centrale verwarming, sanitair, een zwembad en een tennisbaan. De bloeiperiode van het katholicisme is echter voorbij zodat in 1968 nog slechts vier paters het pand bewonen. In 1974 vestigt 'Gouden Handen' zich in het voormalig kleinseminarie en start met een creativiteitscentrum dat tot op heden te bezoeken is.

Het oorspronkelijke terrein van de Jezuïeten/ Witte Paters/ Salesianen is in de loop der tijd geslonken. De boerderij met slachterij en smederij is gesloopt, de grond hiervan is momenteel eigendom van de gemeente Bergh. De moestuin aan de noordwestzijde is gewijzigd in een geasfalteerde parkeerplaats. Aan de noordwest kant van het terrein bevindt zich nog een restant van de noord/west begrenzing. Deze begrenzing bestond uit een bakstenen afsluiting met open rondbogen gevuld met smeedijzeren sierwerk. De kern van het complex in neoromaanse stijl is nog in authentieke staat aanwezig. Huis Bergh, de neogotische R.K. kerk 'St. Pancratius' en het klooster zijn momenteel de enige panden die uitsteken boven de voornamelijk lage bebouwing van 's-Heerenberg.

Omschrijving

Het voormalig klooster/ kleinseminarie maakt indruk vanwege zijn enorme omvang in oppervlakte en bouwvolume. Het volledig onderkelderde hoofdgebouw met H-vormige plattegrond is opgebouwd uit drie bouwlagen en een zolderverdieping. Het geheel wordt afgesloten door een mansardekap met dakvensters. De gevels zijn opgetrokken in rode baksteen in kruisverband met rustica basement en een hardstenen daklijst. De muuropeningen zijn regelmatig verdeeld over de gevels met voornamelijk houten zesruits, achtruits en negenruits rondboogvensters. In de ingangspartijen bevinden zich oorspronkelijke houten deuren bewerkt met siersmeedijzer. Tegen de linker en rechtertopgevel in de westgevel bevindt zich een aanbouw met absis en glas-in-loodramen. De linker aanbouw bestaat uit drie bouwlagen, de rechter aanbouw is van het type kruiskapel met vieringstoren. De veertiendelige genummerde kruisweg bevindt zich in de tuin aan de oostzijde van het klooster in chronologische volgorde. De veertien delen zijn opgetrokken in gele en rode verblendsteen met wit geschilderde terracotta relief voorstellingen. Onder de voorstelling is in zwart marmer een geslepen tekst aangebracht. Het hardstenen heilig hartbeeld bevindt zich aan het einde van een zichtas, rechts achter in de tuin omsloten door een smeedijzeren hek.

Waardering

COMPLEX, bestaande uit een voormalig JEZUIETENKLOOSTER, KRUISWEG en HEILIG HARTBEELD gebouwd in de eerste kwart van de twintigste eeuw naar ontwerp van de architect KEUCHEN in opdracht van de Duitse provincie der Jezuïeten.

- Van architectuurhistorische waarde als voorbeeld van neoromaanse architectuur van de Duitse architect Keuchen met de voor deze stijl kenmerkende muurlisenen, spaarvelden en rondboogfriezen met als belangrijk onderdeel de kruiskapel met glas-in-lood roosvenster.

- Van stedenbouwkundig waarde vanwege de ensemblewaarde van een vrijstaand klooster omringd door een tuin rijkelijk voorzien van bomen. Met in de achtertuin een complete kruiswegstatie en een heilig hartbeeld. Tevens is van belang de ligging van een Duits complex op Nederlands grondgebied tegen de grens van Duitsland, net buiten de bebouwde kom van 's-Heerenberg als gevolg van de politiek van Bismarck.

- Van cultuurhistorische waarde als voorbeeld van de vestiging van de kloosterorden buiten het Duitse grondgebied als gevolg van het Kulturkampf. Het Kulturkampf geeft de strijd weer tussen Pruisen en de katholieke kerk omstreeks 1872-1878 waarbij Bismarck na de totstandkoming van het Duitse Rijk allerlei niet-nationale Groot Duitse strekkingen wantrouwde. Als gevolg hiervan wordt in juni 1872 een wet aangenomen waarin dit wantrouwen tot uiting komt en de jezuïetenorde onder toezicht wordt geplaatst. Daarnaast heeft het klooster dienst gedaan als noodhospitaal voor het Rode Kruis tijdens de oorlogswinter 1944-45 en de opvang van oorlogsslachtoffers uit Kamp Rees. Zowel de jezuïeten, als de Witte Paters als de Salesianen van Don Bosco hebben het complex in gebruik genomen als seminarie/klooster en hun waardevolle bijdrage geleverd aan de geschiedenis van het complex.