Inleiding

Complex bedevaartsoord van de H.H. Martelaren van Gorcum bestaande uit een BEDEVAARTSKERK, OMGANG, BASSIN, CIBORIUM en TOEGANGSBRUG MET POORT, ontstaan na de heiligverklaring van de "Martelaren van Gorcum" in 1867.

Op de plek van het bedevaartsoord, vlak bij de plaats waar het Regulierenklooster Sint Elizabeth heeft gestaan, hingen de Geuzen in 1572 Nicolaas Pieck, Nicolaas Poppel en 17 andere rooms-katholieke geestelijken op in een turfschuur. Nadat in 1877 door een opgraving de exacte locatie van de turfschuur kon worden bepaald werd een in 1880 door E.J. Margry ontworpen houten kapel met omgang om het Martelveld (Getuigenveld) gebouwd. In 1912 werd deze door storm beschadigde omgang vervangen door een carrévormige omgang van gewapend beton, geleverd door de 'N.V. Industrieel Maatschappij F.J. Stulemeyer & Co, Constructeurs van Werken in Gewapend Beton te Breda'. Op het Martelveld verrees in 1921 een natuurstenen monument in de vorm van een ciborium naar ontwerp van Jan Stuyt, uitgevoerd in de jaren 1921-1926 met beeldhouwwerken en mozaïeken naar ontwerp van Jan Oosterman. Het ciborium dat een openluchtaltaar overhuift, bevindt zich op de plaats waar oorspronkelijk de turfschuur stond. Het bassin, dat bekend is als "de Heilige Put", bevindt zich op de plaats waar zich voorheen een visvijver (voor vis in de vastendagen) bevond. De houten kapel werd in 1929-1932 vervangen door een bakstenen bedevaartskerk met processiegang. De kerk en de toegangsbrug met poort zijn ontworpen door de Rotterdamse architect H.P.J. de Vries in een traditionalistische bouwstijl.

Omschrijving

Het in open landschap gesitueerde bedevaartscomplex bestaat uit een in baksteen opgetrokken kerkgebouw, met in het verlengde ervan en er aan de achterzijde door middel van gangen mee verbonden U-vormige omgang in beton, met afgesnoten hoeken. Deze omgang staat ten opzichte van de middenas van de kerk iets uit het lood. Binnen de omgang bevindt zich het processieterrein, waarop zich een monument in de vorm van een ciborium met buiten-altaar bevindt en in het midden een ovaal bassin. Het voorterrein van het complex wordt betreden via een stenen toegangsbrug met poort. Deze toegangspartij, de kerk, het ciborium en het bassin staan in één, licht geknikte as.

Waardering

Het bedevaartscomplex is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde, de ensemblewaarde en de architectuurhistorische waarde.

- Het complex is van cultuurhistorisch belang vanwege de bijzondere functie en als een bijzondere uitdrukking van een geestelijke en typologische ontwikkeling.

- Het complex heeft ensemblewaarde vanwege de bijzondere functionele en visuele relatie tussen de samenstellende onderdelen.

- Het complex heeft architectuurhistorische waarde vanwege de bijzondere ontwerpen, de detaillering en het materiaalgebruik van de samenstellende onderdelen en vanwege de samenhang tussen in- en exterieur van de kerk. Het complex is tevens van belang als samenstel van werken uit de oeuvres van vooraanstaande Nederlandse architecten en constructeurs.

- Het complex is tevens van belang vanwege de herkenbaarheid en de inwendige en uitwendige gaafheid van de samenstellende onderdelen.

- Het complex is van belang vanwege de zeldzaamheid van bedevaartskerken in de provincie Zuid-Holland en in Nederland.