Velhorst 5, Lochem
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Omschrijving onderdeel 1:
HUIS DE VELHORST.
Het huidige landhuis is ontstaan uit een 17de-eeuwse omgrachte spieker die in 1741 gedeeltelijk is afgebroken en aan de voorzijde werd verbreed en verhoogd tot een onderkelderd gebouw, met twee bouwlagen en een kap. De middelste travee werd driezijdig uitgebouwd. Door de verbreding van de oude spieker moest de gracht worden gedempt. Aan die bouwfase herinnert een gevelsteen in de stoep met 'E. Van Löben Sels en P.C. Op ten Noort haec otia f 1741'. Het huis werd in 1819 naar achteren uitgebreid tot een blokvormig gebouw. De middenpartij werd met een attiek verhoogd. De afwerking van het interieur volgde in 1829. Thans vertoont het zich als een rechthoekig bakstenen gebouw met hoeklisenen en twee verdiepingen op een hoog onderhuis; omlopend schilddak met vier hoekschoorstenen en gedekt met gesmoorde pannen. Aan de voorzijde en de eerste travee aan linker- en rechterzijde heeft het 18de-eeuwse metselwerk klezoren in de koppenlagen. De achtergevel en de laatste twee traveeën van de linker- en rechter zijgevel zijn uit een iets rodere baksteen opgetrokken. Ook in de vensters zit verschil. De 18de-eeuwse vensters hebben een lichte toog aan de bovenzijde; de 19de-eeuwse vensters zijn van boven recht afgesloten. De symmetrische voorgevel (oost) is uit 1741. Vijf traveeën breed met driezijdig uitspringende middenpartij en klein bordes met smeedijzeren balustrade, te bereiken via vijf ronde treden in zandsteen. De decoratie van de ingangspartij met bordes en dubbele beglaasde voordeur met halfrond bovenlicht, voorzien van spaakroeden is uit 1819, evenals de verdeling van de vensters. Twee soorten persiennes. De grovere zullen uit de 18de, de fijnere uit de 19de eeuw dagtekenen. De middenpartij boven de gootlijst is in 1819 opgebouwd als attiek in baksteen met drie gekoppelde kleine halfronde vensters. De vroeg 19de-eeuse achtergevel telt vijf traveeën. Hierin is de toegang voor het personeel. De beide zijgevels tellen drie traveeën, een met 18de-eeuwse en twee met 19de-eeuwse vensters. In de dakschilden een eenvoudige dakkapel. De indeling van het interieur is als volgt. In de onderverdieping bevinden zich de oorspronkelijke keukens, een vertrek met stookplaats voor het personeel en voorraadkelders. Troggewelven op houten balken onder het bordes en de hal. Op de beletage een voorname hal. Vloer met platen van marmer en rode zandsteen. Op het plafond versiering met amandelvormig lijstwerk met floraal middenstuk, alles uit 1829. Op de wanden gestucte vakken. Rechts achter bevindt zich de grote zaal. Op het plafond uitbundig floraal stucwerk binnen achtzijdig lijstwerk. Middenstuk met geometrisch lijstwerk en bloemslingers, alles uit 1829. Kachelnis voorzien van stucwerk met druiven. Brede houten vloerdelen. De vensters zijn van vensterbanken en binnenluiken voorzien. Aan de rechtervoorkant een salon (de Jachtkamer) met een stucplafond met amandelvormig lijstwerk en rond middendeel, alles 1829. Kachelnis voorzien van stucwerk met bladwerk en pijl. Vensters met vlakke binnenluiken en vensterbanken. In de hal voert, tegenover de voordeur, een trap naar boven, gevat in een ronde boog. Het middenvertrek op de verdieping heeft een stucplafond met amandelvormig lijstwerk, geometrische vakken en een rond middenstuk met bladmotief. In de hoeken waaiervormige patronen, alles 1829. De kamer rechts voor heeft een stucplafond met amandelvormig lijstwerk en sterren in de hoeken, alles uit 1829. Kachelnis. Tegen de wand met het middenvertrek voormalige bedsteden. De kamer rechts achter heeft een stucplafond met ovaal lijstwerk en een kachelnis. De kamer midden achter heeft een stucplafond met recht lijstwerk en rozetten op de hoeken. De vertrekken aan de linkerkant zijn verbouwd. De kap is uit 1819. Op de zolder is een dienstbodekamer met bedstede afgetimmerd. Plafond van kraalschroot.
Waardering
HUIS de VELHORST, behorend tot de historische buitenplaats de Velhorst, van algemeen cultuurhistorisch en architectonisch belang
- vanwege de ouderdom
- vanwege de interieurafwerking
- vanwege de eenvoudige, doch kloeke architectuur
- als centrum van de historische buitenplaats
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
HISTORISCHE BUITENPLAATS DE VELHORST
Omschrijving complex:
De historische buitenplaats De Velhorst vormt de kern en ligt aan de noordrand van het gelijknamige landgoed, dat ruim 300 ha. groot is; de buitenplaats bestaat uit een 18de-eeuws landhuis met bijgebouwen, boomgaard en moestuin en drie boerderijcomplexen, gelegen in en rond een landschappelijk park uit het begin van de 19de eeuw. Het geheel ligt ten noorden van de Lageweg enkele kilometers ten westen van Lochem. Het park is met deze weg verbonden via de oprijlaan met beuken; de buitenplaats ligt in het stroomdal op de zuidoever van de Berkel in de voormalige marke Klein Dochteren en wordt omgeven door bossen, weiden, akkers en erven van boerderijen van het eigen landgoed. Hoewel de Velhorst in de 14de eeuw al wordt genoemd is er pas sprake van een buitenplaats in 1678. In een hypotheekacte uit dat jaar wordt geschreven: 'de erven en goederen Velhorst ... met het huys daerop staende, bij hun comparanten bewoond'. Dit is het eerste jaar waarin sprake is van een 'huys', dat overigens een spieker was. De eigenaar en bewoner was Diederik van der Wall, telg uit een Zutphens regentengeslacht. Het goed de Velhorst bestond volgens een transportakte uit 1683 uit 'oude en nieuwe landerijen, aangekocht of aangemaakt, bestaande in huizen (lees spieker en boerderijen), boomgaarden, bouw- en weidelanden tienden, inslagen en plantagien...'. In 1741 werd de 17de-eeuwse spieker gedeeltelijk afgebroken en verbouwd door de eigenaar Ernst van Löben Sels uit Zutphen, die was gehuwd met Petronella Op ten Noort. Zij had de Velhorst met haar huwelijk ingebracht. Het huis kreeg een voorgevel van vijf traveeën breed en een kelderverdieping, twee bouwlagen en een kap hoog. De middelste travee werd driezijdig uitgebouwd. Aan die bouwfase herinnert een gevelsteen in de stoep met 'E. Van Löben Sels en P.C. Op ten Noort haec otia f(ecerunt) 1741'. Ook het koetshuis aan het voorplein dagtekent van deze bouwperiode. Het terrein rond het huis, voordien in agrarisch gebruik, werd veranderd in een park- en bosaanleg. Er werden vijvers gegraven, een sterrenbos, berceau en moestuinen werden aangelegd. De zgn. Hottingerkaart uit omstreeks 1785 geeft een beeld van de toenmalige aanleg: achter het huis ligt tegen de Berkel een rechthoekige, in zessen verdeelde tuin met een centrale as, omgeven door een houtsingel. In 1819 werden huis en tuin wederom ingrijpend veranderd. Het huis werd naar achteren toe uitgebreid tot een blokvormig gebouw. De middenpartij werd met een attiek verhoogd. De afwerking van het interieur volgde in 1829. Het park kreeg een landschappelijke aankleding waarbij de vijvers werden vergraven, slingerende paden en rondwandelingen werden aangelegd. Uit 1818 dateert een ontwerp van het park door H.J. v.d. Berg, dat, getuige de kadastrale minuut van 1825, grotendeels zo is uitgevoerd. Rond het huis lag een siertuin en zuidelijk van het huis een nutstuin met moestuin en kassen alsmede een boomgaard. Langs het huis liep, volgens de kadastrale minuut, een brede laan die de boerderijen Scholten (aan de noordkant) en Nieboer (ten zuiden van het huis) ontsloten en op de Lageweg uitkwam. Een tweede laan staat haaks op het huis. Met een rechte hoek voegt deze zich bij de eerst genoemde brede oprijlaan. In de punt van beide lanen ligt een vijfzijdig vijver ('water als bouwland'). Grote wijzigingen hebben sindsdien niet plaats gevonden. Zelfs de vijver in de punt is nog steeds aanwezig, zij het enigszins veranderd van vorm. In 1973 werd het landgoed de Velhorst gelegateerd aan de Vereniging Natuurmonumenten.
De historische buitenplaats De Velhorst bestaat uit de volgende onderdelen: HUIS (1), PARKAANLEG (2), KOETSHUIS (3), SCHUREN (4), TUINKOEPELS (5), INRIJHEK (6), TUINMUUR en SCHUTTING (7), KASSEN en BAKKEN (8) en TUINSIERADEN (9), CHAUFFEURSWONING (10), BOERDERIJCOMPLEX NIEBOER (11-16), BOERDERIJCOMPLEX AYTINK (17-19), BOERDERIJCOMPLEX SCHOLTEN (20-22)..
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Waardering
De historische buitenplaats De Velhorst is van algemeen cultuurhistorisch belang
- als goed voorbeeld van de landschappelijk-visuele en historische verwevenheid van een klein vroeg 19de-eeuws landschappelijk park en het omringende landgoed met bossen en boerderijen door middel van wandelingen en vista's.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| – | Kastelen, landhuizen en parken | Kasteel, buitenplaats | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Velhorst | 5 | – | 7241 TB | Lochem | – | – | Ja |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | F | 75 | – | Laren Gelderland |
| Start | Eind | Notitie | Beschrijving |
|---|---|---|---|
| 1741 | 1741 | – | vervaardiging |