Inleiding

SCHEEPSWERFCOMPLEX, gelegen aan de Oude Haven voor botters, op de plaats waar zich in 1750 reeds een werf bevond. De eerste eigenaar was Joost Croesen. In 1829 nam Willem Nieuwboer de werf over. Zijn zoon Hendrik Willem nam de werf over en ontwikkelde een speciaal type botter: de Zuidwalbotter. Rond 1890 nam de vraag naar botters sterk af en legde de werf zich toe op reparaties. In 1904 ging de werf failliet maar de zoons van de eigenaars, Hendrik Willem en Willem Nieuwboer wisten de werf voor de familie te behouden. De broers legden zich toe op het zogenaamde overijzeren van botters. Hiertoe werd een oude visserswoning omgebouwd tot smederij. In 1960 werd de werf door Aart en Zeger Nieuwboer voortgezet. In 1986 werd de werf door de gemeente Bunschoten aangekocht.

De werf is in de loop der tijd gewijzigd. De botterloods dateert uit de tweede helft van de negentiende eeuw. In de loods werden schepen gebouwd en daartoe werd het pand deels met een hoog en deels met een laag plafond uitgerust. De hoge voorstevens van de schepen vereisten dit. De achtergevel kan deels worden gedemonteerd om de gebouwde schepen uit de loods te krijgen. Boven het lage gedeelte, aan de Oude Schans, werd een woning gerealiseerd. Omstreeks 1901 kwam de Rode Loods gereed. Hiervoor werd één van de hellingen aan de noordoostzijde opgeofferd. De rode loods deed dienst voor de opslag van ruw bewerkt hout. Op de verdieping stond een draaibank waarmee de houten onderdelen met rondingen werden gemaakt. De zolder werd onder meer benut voor het opslaan van riet, dat men gebruikte voor het krombranden van bepaalde planken.

De werf is in 1992 gekocht door de gemeente Bunschoten en werd in 1996-1998 gerestaureerd. Daarbij werd de rode loods geheel geheel gerenoveerd. Thans doet de werf dienst als werkplaats voor het opknappen van oude botters en andere historische schepen.

Omschrijving

De scheepswerf is gelegen aan de noordzijde van de Oude Haven, in de knik waar de haven naar het noordoosten afbuigt. Het complex bestaat uit de volgende onderdelen:

1. hellingen

2. rode loods

3. botterloods

4. smederij

De werf is gelegen in de bocht van het havenwater van de Oude Haven. De hellingen zijn gesitueerd aan de zuid- en oostzijde van het complex, met het aanzicht naar de kern van Spakenburg. De botterloods met bovenwoning en de smederij liggen ten westen van het werfterrein en zijn met de voorgevels aan de Oude Schans gesitueerd. Via de oostelijke helling werden de gebouwde botters uit de botterloods te water gelaten. De smederij diende voor het overijzeren van houten schepen. Aan de noordoostzijde wordt het werfterrein afgesloten door de rode loods, die gebruikt werd voor houtopslag. Aan de noordzijde wordt de afscheiding gevormd door de achterzijde van de bebouwing aan de Havenstraat. De noklijnen van de panden Oude Schans 86 (de botterloods) en de Rode loods liggen in elkaars verlengde en staan loodrecht op de werf met de boten.

Waardering

De scheepswerf is van algemeen belang vanwege de architectuur- en cultuurhistorische waarde als gaaf en zeldzaam voorbeeld van een in bedrijf zijnde scheepswerf voor botters, alsmede als industrieel erfgoed van de Zuiderzeecultuur. Tevens vanwege belangrijke ruimtelijk-functionele waarden en ensemblewaarde vanwege de ligging aan de noordzijde, in de knik van de Oude Haven en in de gevelwand van de Oude Schans.