Omschrijving van het complex

Het complex HISTORISCHE BUITENPLAATS MEER EN BERG/ MARIENHEUVEL omvat de volgende onderdelen: het HOOFDHUIS (1) uit 1907-1909, thans afgesplitst en Mariënheuvel geheten, de HISTORISCHE PARK EN TUINAANLEG (2a en 2b), bestaande uit een 18de-eeuwse formele aanleg van D. Marot met een 19de-eeuwse landschappelijke aanleg van J.D. Zocher (2a) en bij Mariënheuvel een aanleg van L. A. Springer (2b). Hierin (2a) de volgende bouwwerken aan de zijde van de Glipperdreef: een 18de-eeuws INRIJHEK MET AANSLUITENDE TUINMUUR (3a), een DIENSTWONING (3b) en een PORTIERSHUISJE (3c), een voormalig KOETSHUIS (4), tussen deze beide een (restant) KOEPEL (5), een enkele WONING thans genoemd "Meerzicht" (6), een RUINE VAN HET POMPHUIS (7), een TUINMUUR ten oosten van de RUINE INCL. SLINGERMUUR (8a) en een TUINMUUR ten westen van de RUINE (8b).

Op het terrein zijn voorts gelegen 20ste-eeuwse opstallen t.b.v. van de functie bejaardenhuis/verzorgingstehuis, een 20ste-eeuwse dienstwoning alsmede enkele houten scoutingbarakken.

Meer en Berg ligt ten zuiden van de buitenplaats Groenendaal/Bosbeek. De oorspronkelijke oriëntatie was op de Glipperdreef, toen nog "heemsteder binnenwegh" geheten. De oudste vermelding is van 1635. Toen werd het goed verkocht door Matthias Trip aan David Neufville. Bij die gelegenheid wordt o.a. het huis beschreven met o.a. goudleer behang en de tuin "plantagie" met loden beelden en marmeren en hardstenen vazen. Het moet dus een goed van enig aanzien geweest zijn met een ongetwijfeld in de stijl van het Hollands Classicisme aangelegde tuin. Het was de eigenaar Dirk van Lennep die Daniel Marot opdracht heeft gegeven voor het ontwerp van de tuinen direct achter het huis. Dit ontwerp is bekend van een ongedateerde tekening. Deze moet even voor 1730 zijn vervaardigd, want in dat jaar vroeg en verkreeg van Lennep toestemming tot o.a. het leggen van een riool naar het Haarlemmermeer om daarmee zijn fonteinen van het nodige water te voorzien. De watertoren die hierbij de benodigde druk leverde is als ruïne bewaard gebleven. Ook de kom die ervoor lag is in het landschap nog waarneembaar. Eveneens van Marots hand is het ontwerp voor het nog bestaande inrijhek en het aansluitende muurwerk met het dienstgebouw. De oranjerie die Marot langs de noordzijde liet bouwen bleef hier tot 1953 staan. Toen is het gebouw gesloopt. Een jaar later in 1731 breidde Van Lennep zijn bezit uit met de pacht van een stuk duingrond dat reikte tot aan de Herenweg. Door deze "wildernisse" liet hij een laan aanleggen tot aan de Heerenweg en aansluitend op de nieuwe tuin aan weerszijden een sterrenbos, genaamd Het Grote Bos en bovendien aan de zuidzijde hiervan nog een doolhof. Aan de kant van de Herenweg lag bovendien een Elzenbos. Voor dit Elzenbos is naar het zich laat aanzien eveneens een ontwerp in barokke stijl gemaakt. Er is in ieder geval een tekening van bekend. Daar hieruit nog enkele elementen aantoonbaar zijn moet afgeleid worden dat in ieder geval met een deel van de uitvoering is begonnen. Het huis dat eveneens in de tekening staat aangegeven is echter nooit gebouwd. Het 17de-eeuwse huis Meer en Berg is op de tekening van Marot goed zichtbaar. Het ligt ten noorden van het inrijhek en omdat het ouder is dan de tuinaanleg ook niet in de as van het ontwerp. Het lijkt erop dat het bestond uit een samenstelsel van (mogelijk niet tegelijkertijd gebouwde) bouwdelen. Het middendeel bestond in ieder geval uit een achtzijdige koepelkamer. Rechts daarvan stond een vrij groot bouwdeel. Dit deel is bij de sloop van het huis als zelfstandige woning blijven bestaan en later omgedoopt in "Meerzicht". Een deel van het muurwerk van de koepelkamer lijkt te zijn gespaard en verplaatst naar de zuidzijde tussen de dienstwoning en het koetshuis. Het oude huis Meer en Berg is in 1907 of kort daarna gesloopt. In 1794 maakte J.D. Zocher sr. voor de tuin aan de zijde van de Glipperdreef drie ontwerpen in landschappelijke stijl waarvan er één is uitgevoerd. Hierbij werd o.a. de grote dwarsvijver vergraven tot een slingervijver. Enkele onderdelen van Marot bleven gehandhaafd. De toenmalige eigenaar, jonkheer H.J. Deutz van Lennep gaf in 1907 opdracht voor de bouw van een nieuw Meer en Berg, dat verder naar het noordwesten, meer in het midden van het terrein een plaats kreeg. Het werd ontworpen door Foeke Kuipers in de stijl van de barokke Franse kastelen. L. A. Springer maakte een ontwerp voor de omringende tuin dat in grote lijnen nog aanwezig is. In 1946 kochten de Zusters Augustinessen het deel van Meer en Berg waarop het nieuwe huis en de omringende tuin lag. Het kreeg de bestemming van klooster/rusthuis onder de naam Mariënheuvel. Ten behoeve van deze functie zijn er bijgebouwen in de tuin verrezen. In 1948 werd de rest van Meer en Berg aangekocht door de gemeente en met Groenendaal verenigd. Twee niet opgeloste kwesties op Meer en Berg betreffen de vondsten van uitheemse steensoorten en schelpen op het eilandje in de grote vijver. Hieruit is wel geconcludeerd dat er een schelpengrot heeft bestaan, maar zeker is dit niet. Daarnaast lijkt het zo te zijn dat één van de eigenaren, Jacob Abraham van Lennep, overleden in 1828, op de buitenplaats begraven is. De vondst van een grafsteen wijst hier althans op, maar de plaats van het graf is niet bekend.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Het complex is gelegen tussen de Heerenweg en de Glipperdreef (Binnenweg), zij vormen resp de west- en oorstgrens. De noordgrens wordt bepaald door de kadastrale perceelsgrens tussen het voormalige Groenendaal en het voormalige Meer en Berg. De sterk verspringende zuidgrens wordt bepaald door de kadastrale grens tussen Meer en Berg/ Mariënheuvel en eigendommen van derden.

Waardering

Het complex HISTORISCHE BUITENPLAATS MEER EN BERG/ MARIËNHEUVEL is van algemeen belang:

- vanwege zijn plaats in de reeks van buitenplaatsen in Zuid-Kennemerland;

- vanwege de beeldbepalende situatie van het inrijhek met aanpalende muren en gebouwen;

- vanwege de tuinhistorische waarden voor wat betreft het ontwerp van Daniël Marot en hetgeen hiervan nog bestaat, alsmede de ingrepen van Zocher hierin;

- vanwege architectuurhistorische waarden wat betreft de relatief zeldzame bouwstijl van het hoofdhuis Meer en Berg (Mariënheuvel).