Tollenaarswoning, Heilig Landstichting
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Complexonderdeel 05
Inleiding
TOLLENAARSWONING/TIMMERMANSWERKPLAATS gebouwd in 1924 in opdracht van de Heilig-Land-Stichting naar een ontwerp van PIET GERRITS. Het oorspronkelijk als timmermanswerkplaats en huis van Jozef en Maria in Nazareth ingerichte pand, maakt onderdeel uit van de reeks gebouwen en objecten die een duidelijke voorstelling dienden te geven van het zogeheten verborgen leven van Christus. Het gebouw is gelegen tussen de schaapskooi/grot van Bethlehem en de Oosterse herberg. Enkele inscripties herinneren nog aan de oorspronkelijke functie, zoals de volgende op het aan de woning gebouwde poortje vermelde tekst: "en Jezus kwam in zijn vaderstad en velen vol verbazing zeiden: Van waar die wijsheid, die hem gegeven is en hoe geschieden door zijn handen zulke wonderen? Is hij niet de timmerman, de zoon van Maria?". Volgens de Bijbel was Jezus tot zijn dertigste in Nazareth bekend als de timmerman. In de woning waren oorspronkelijk verschillende timmermansproducten uitgestald, zoals een wiegje, een dorsplank, een ossenjuk en een ploeg. Later heeft het gebouw de functie van tollenaarswoning gekregen en is in de links gelegen aanbouw een tollenaarskantoor ingericht. De woning is ruimer dan de boerenwoningen in het dorp Nazareth. De deuren (deels met snijwerk) en ramen zijn gebaseerd op historische voorbeelden. Dankzij de zware steunmuur tussen het hoge en het lage deel van het huis was het mogelijk een kleine vlakke koepel te bouwen.
Omschrijving
Voormalige TIMMERMANSWERKPLAATS oftewel huis van Jozef en Maria in Nazareth, thans ingericht als TOLLENAARSWONING. De gevels van het gebouw zijn gedeeltelijk bekleed met ruw behakte blokken kalksteen en gedeeltelijk gecementeerd. Het gebouw heeft een L-vormige plattegrond en is samengesteld uit drie in hoogte verschillende kubische bouwmassa's waaraan een poortje is toegevoegd. Het gebouw is voorzien van platte daken met uitzondering van de hoogste bouwmassa die een koepel heeft. De daken en de koepel zijn in beton uitgevoerd.
De links gelegen laagste bouwmassa bevatte oorspronkelijk de timmermanswerkplaats die nu ingericht is als tollenaarskantoor. De rechts hiervan gelegen bouwmassa is ingericht als woning en bestaat uit twee bouwmassa's die inwendig met elkaar in verbinding staan.
De VOORGEVEL is asymmetrisch ingedeeld en wordt gevormd door de terugliggende gevel van het tollenaarskantoor en de rechts hiervan gelegen gevel van de woning. De gevel van het tollenaarskantoor is voorzien van een door een blinde keperboog afgesloten deuropening met drie gekoppelde spiegel-geklampte deuren. De gevel van de woning bezit een segmentboogvormig afgesloten deuropening waarin een dubbele paneeldeur met decoratief snijwerk (davidster, zevenarmige kandelaar, vaas en takken). De ingang is te bereiken via twee treden. Boven de ingang is een houten luifel aangebracht. De asymmetrisch ingedeelde, gedeeltelijk gecementeerde LINKER ZIJGEVEL wordt gevormd door de gevel van de uitgebouwde werkplaats en de terugliggende gevel van de woning. De gevel van de werkplaats is blind uitgevoerd. In de gevel van de woning bevinden zich twee hoog in de muur geplaatste rechthoekige vensteropeningen die ieder voorzien zijn van een betonnen plaat met acht ronde openingen.
De gecementeerde ACHTERGEVEL is blind uitgevoerd.
In de gecementeerde RECHTER ZIJGEVEL bevinden zich in de lage linker helft drie rechthoekige vensters met meerruits ramen en een steunbeer. Het hogere rechter gedeelte van de gevel bezit een hoog in de muur geplaatst rechtgesloten venster waarin een uitkragend rooster van houten latjes.
Het INTERIEUR van de woning bestaat uit twee met elkaar verbonden kamers waarbij de hoger gelegen achterste kamer voorzien is van een koepelgewelf en de lager gelegen kamer voorzien is van een eenvoudig betonnen plafond, dat wordt 'ondersteund' door ruw behakte boomstammen. De hoger gelegen kamer is door middel van een rondboog gescheiden van de lager gelegen kamer en heeft omlopende ingebouwde banken die evenals het onderste deel van de wanden geschilderd zijn in een roodbruine kleur. In de muren zijn nisjes voor kaarsen uitgespaard.
Waardering
TOLLENAARSWONING uit 1924 oorspronkelijk gebouwd als TIMMERMANSWERKPLAATS oftewel het huis van Jozef en Maria naar een ontwerp van P. Gerrits.
- Van architectuurhistorische waarde als essentieel onderdeel van een verzameling aan de bijbelse geschiedenis ontleende gebouwen en objecten in oosterse stijl (qua ontwerp, materiaalgebruik en/of detaillering), alsmede van bijzonder belang voor het oeuvre van beeldend kunstenaar P. Gerrits. Dit in in- en exterieur vrij gaaf bewaard gebleven onderdeel van een voormalig devotiepark, thans Bijbels Openluchtmuseum, vormt een curiosum binnen de landelijke architectuurgeschiedenis.
- Van stedenbouwkundige waarde als essentieel onderdeel van het complex Heilig-Land-Stichting dat cultuur- en architectuurhistorisch van nationaal belang is. Het object is van bijzondere betekenis wegens de situering, welke verbonden is met de aanleg van het complex en de chronologische opbouw van de rondgang over het terrein.
- Van cultuurhistorische waarde als essentieel onderdeel van het complex Heilig-Land-Stichting dat een bijzondere en tevens zeldzame uitdrukking vormt van een religieuze ontwikkeling.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
Inleiding
Het complex van de HEILIG-LAND-STICHTING bevindt zich op de - vanaf de oprichting in 1911 verworven - voormalige heidegronden in de Meerwijk, en is gesitueerd in het heuvelachtige en inmiddels bosrijke gebied in het noorden van de gemeente Groesbeek op de grens met de gemeente Nijmegen. Het terrein wordt begrensd door de Cenakel- en Carmelweg (noordzijde), bos (oostzijde), Meerwijkselaan (zuidzijde) en de Profetenlaan (westzijde). Aan de westzijde wordt het terrein ontsloten door twee rechte lanen die respectievelijk leiden naar het atrium van de onvoltooide H. Hartbasiliek (thans hoofdgebouw van het museum) en naar de voormalige hoofdentree bij de Cenakelkerk (de huidige Mgr. Suyslaan). Een derde laan, de zogenaamde Engelenlaan tussen de Profetenlaan en de Cenakelkerk, is dichtgegroeid. Tegenwoordig wordt voornoemd gebied grotendeels geëxploiteerd door het Bijbels Openluchtmuseum. Een aantal onderdelen aan de randen van het domein zijn in de loop der tijd afgestoten, zoals het thans zelfstandig functionerende parochiecomplex aan het Mgr. Suysplein (kerk, pastorie), de begraafplaats en enkele voormalige dienstwoningen.
Onder de bescherming vallen volgende onderdelen, geordend conform de hoofdthema's van de Heilig-Land-Stichting:
* Het verborgen leven van Christus 01.Profetenlaan 2 : NAZARETH en twee BEELDEN. 02.Profetenlaan 2 : SYNAGOGE. 03.Profetenlaan 2 : HERDERSVELD, WACHTTOREN met LOOFHUT en twee BEELDEN. 04.Profetenlaan 2 : GROT VAN BETHLEHEM. 05.Profetenlaan 2 : TOLLENAARSWONING.
* Het openbare leven van Christus 06.Profetenlaan 2 : OOSTERSE HERBERG. 07.Profetenlaan 2 : BERGREDERELIËFS en één STEEN met zaligspreking. 08.Profetenlaan 2 : WIJNPERSEN. 09.Profetenlaan 2 : HOF VAN OLIJVEN, GROT met OLIJFPERS, GRAFKAPEL en twee stenen BEELDEN. 10.Profetenlaan 2 : SANHEDRIN met drie BEELDENGROEPEN.
* De lijdensweg van Christus 11.Profetenlaan 2 : PALEIS VAN PILATUS, VOORPLEIN en OOSTERS STRAATJE met BEELD. 12.Profetenlaan 2 : VIERDE STATIE. 13.Mgr. Suyslaan bij 4 : STADSPOORT met ACHTSTE STATIE. 14.Mgr. Suyslaan bij 4 : NEGENDE STATIE. 15.Mgr. Suyslaan bij 4 : KRUISBERG met CRYPTE en drie MOZAIEKVOORSTELLINGEN. 16.Mgr. Suyslaan bij 4 : HEILIG GRAF.
* Het leven na de verrijzenis van Christus 17.Profetenlaan 2 : HEMELVAARTSKOEPEL met OMMURING. 18.Mgr. Suysplein 3 : CENAKELKERK.
* Overige 19.Profetenlaan 15 : WONING met POORT. 20.Profetenlaan bij 1a: TRANSFORMATORHUISJE. 21.Mgr. Suyslaan 4: vml. KLOOSTER, thans KANTOORGEBOUW. 22.Mgr. Suysplein 1: PASTORIE. 23.Mgr. Suysplein 5: KLOOSTER, PELGRIMSHUIS "CASA NOVA". 24.Mgr. Suyslaan bij 4: R.K. BEGRAAFPLAATS met vier RELIËFSTENEN en drie BEELDEN 25.Mgr. Suyslaan bij 4: GRAF van PIET GERRITS. 26.Mgr. Suyslaan 2: Voormalige ADMINISTRATORWONING of WINKELHUIS JERUZALEM. 27.Profetenlaan 2: Onvoltooide H. HARTBASILIEK. 28.Profetenlaan 2: BEDOEÏNENTENT (ontworpen als de tent van Abraham. 29.Profetenlaan 2: AANLEG en LANENSTELSEL.
Voorts is er nog een aantal objecten dat mogelijk (na restauratie) in de toekomst op het terrein wordt herplaatst: een beeld van de Samaritaanse vrouw, een beeld van een zittende Christusfiguur, een beeldengroep van de verloren zoon en zijn vader, restanten van een zittende Christusfiguur (onderlichaam), een beeld van Christus zittend op een steen, een beeld van een wenende vrouw , een steen met een reliëfvoorstelling van de opwekking van Lazarus, een steen met een reliëfvoorstelling van de opwekking van de zoon van de weduwe van Naïn, een tegeltableau van de zesde statie "Christus ontmoet Veronica", een tegeltableau van de zevende statie "Christus valt voor de tweede keer", vier zuilen met de teksten van de Zaligsprekingen van Christus.
In de loop der tijd is een aantal objecten gesloopt zoals de H. Hartkapel halverwege de Engelenlaan, de jongensschool en de woning van P. Gerrits, of grondig verbouwd zoals de administratiewoning annex winkel/restaurant aan de Mgr. Suyslaan, de dienstwoning Meerwijkselaan 44 en de meisjesschool. Al deze objecten, alsmede enkele naoorlogse toevoegingen aan het museum zoals de vijver met het vissersdorp en de Hellenistische straat met diverse huizen, vallen niet binnen de bescherming.
Het onderhavige complex van de Heilig-Land-Stichting betreft een verzameling van op de Bijbelse geschiedenis gebaseerde objecten en gebouwen die vanaf 1913 in opdracht van de Stichting zijn gebouwd om bezoekers kennis te laten nemen van het leven en de gebruiken in Palestina in het algemeen en het leven van Christus in het bijzonder. Hiertoe werd op 11 februari 1911 de Heilig-Land-Stichting opgericht door de Waalwijkse kapelaan en grote promotor van dit idee Arnoldus Suys (1870-1941). Tijdens zijn pelgrimstochten in 1903 en 1907 naar Palestina kwam hij op de gedachte de heilige plaatsen op vaderlandse bodem te visualiseren. Zijn reisgenoten J. Stuyt (architect) en P. Gerrits (beeldend kunstenaar) hebben een grote invloed gehad bij het realiseren van de plannen.
Waardering
Complex van de HEILIG-LAND-STICHTING, bestaande uit 29 onderdelen die vanaf 1913 zijn gerealiseerd.
- Van architectuurhistorische waarde als uniek voorbeeld in Nederland van een verzameling aan de bijbelse geschiedenis ontleende, voor de H.Hartdevotie bestemde en de bij een devotiepark behorende gebouwen en objecten in oosterse bouwtrant (qua verschijningsvorm, materiaalgebruik en ornamentiek) naar ontwerp van architect J. Stuyt en/of beeldend kunstenaar P. Gerrits. Het jarenlange project van de Heilig-Land-Stichting neemt in het oeuvre van Stuyt en Gerrits een belangrijke plaats in. Als redelijk gaaf en compleet bewaard gebleven voorbeeld van een openbaar devotiepark gewijd aan het leven van Christus, is het complex een curiosum binnen de landelijke architectuurgeschiedenis. Voorts is in met name de Cenakelkerk, de pastorie en de synagoge sprake van gave en bijzondere interieurs.
- Van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van een cluster (grootschalige) r.k. stichtingen in de directe omgeving, zoals het sanatorium Dekkerswald, het Nebo-klooster en het meisjespensionaat Mariënbosch. Er is sprake van een visuele relatie tussen enkele op heuvels gesitueerde hoofdgebouwen (torens, verbindende lanen). Het complex is van bijzondere betekenis wegens de relatie tussen de inrichting en het geaccidenteerde terrein: de heuveltoppen en dalen zijn vernoemd naar bergen en valleien in het Heilig Land en worden gemarkeerd door gebouwen en objecten die onderling met elkaar zijn verbonden door een slingerend padenstelsel en/of rechte lanen. Het complex heeft voor Nederland zeldzaamheidswaarde wegens de genoemde kwaliteiten.
- Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een religieuze ontwikkeling, in casu de in de negentiende eeuw begonnen rooms-katholieke emancipatiebeweging en het daaruit voortkomende rijke roomse leven. De idee om bepaalde heilige plaatsen of momenten in de vorm van een devotiepark dichter bij huis te halen en te visualiseren, past in het toenmalige rooms-katholieke tijdsbeeld. De Heilig-Land-Stichting vormt het hoogte- en tevens eindpunt voor wat betreft de bouw van devotie- of processieparken in Nederland. Uniek aan het project van de Heilig-Land-Stichting is het aspect van de museale functie; het kweken van liefde voor God en begrip van de Bijbel met als einddoel de bouw van een nationale H. Hartbasiliek. Ongekend in Nederland is de schaal en de uitgebreidheid waarop aan dit idee uitvoering is gegeven. Het complex van de Heilig-Land-Stichting vormt tevens een voor Nederland bijzonder vroeg voorbeeld van de idee van het Openluchtmuseum.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Museum | Cultuur, gezondheid en wetenschap | Welzijn, kunst en cultuur | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Profetenlaan | 2 | – | 6564 BL | Heilig Landstichting | – | BY | Ja |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | H | 2751 | – | Groesbeek |
| Start | Eind | Notitie | Beschrijving |
|---|---|---|---|
| 1924 | 1924 | – | vervaardiging |
| Name | Beroep | Notitie |
|---|---|---|
| Gerrits, Piet ; Gelderland | schilder / tekenaar / graveur | – |