Rijksmonument

pastorie, Heilig Landstichting

Complexonderdeel 22

Inleiding

De PASTORIE is in 1913-1915 in opdracht van de Heilig-Land-Stichting gebouwd naar ontwerp van architect Jan Stuyt (assistent tekenaar J. Margry) in samenwerking met beeldend kunstenaar Piet Gerrits. Het definitieve ontwerp dateert van juni 1913. Op 7 september 1913 wordt het contract getekend met aannemer Jac. van Groenedaal uit Breda voor de bouw van "kerk met torens en koepel, sacristie, klooster en pastorie met museum, de verbindingsgangen etc.". Tot kort na de Tweede Wereldoorlog was in de éénlaagse noordvleugel een museumzaal ondergebracht. Hier werden tekeningen en maquettes van Piet Gerrits tentoongesteld en voorts " ... alles wat ons met het volksleven vooral van Israël vertrouwd maakt". Het pand is thans in gebruik als pastorie en parochiehuis. Voorts wordt op de verdieping een kamer verhuurd. De pastorie is gesitueerd ten zuiden van de Cenakelkerk waarmee het verbonden is door een gang. Hogerop aan de oostzijde van de pastorie bevindt zich de rooms-katholieke begraafplaats. Aan de westzijde van de pastorie is enkele meters lager een groot voorplein aangelegd. Hadden de kerk en de pastorie oorspronkelijk nog een cruciale betekenis binnen de doelstelling en opzet van de Heilig-Land-Stichting, thans maken deze gebouwen geen onderdeel meer uit van het huidige Bijbels Openluchtmuseum maar functioneren zij als een zelfstandig parochiecomplex.

Omschrijving

PASTORIE van één en twee bouwlagen met platte daken op U-vormig grondplan rondom een patio. De langgerekte oostelijke vleugel heeft grotendeels twee bouwlagen en een balkon aan de zijde van de patio. De éénlaagse noordvleugel en de één en twee bouwlagen tellende zuidvleugel omarmen de patio die aan de voorzijde wordt afgesloten door een arcade van drie rondbogen. De wit gepleisterde bakstenen gevels worden onder het dakoverstek afgesloten door een tegelfries van zwarte en okerkleurige tegels in blokpatroon. Op regelmatige afstanden bevindt zich een witte tegel, waarop in rood het Jeruzalemkruis. Het forse overstek van de platte daken rust op getrapte klossen. De uitgespaarde muuropeningen zijn voorzien van een geprofileerde gepleisterde omlijsting. De omlijstingen in combinatie met de achter in de muur geplaatste ramen vormen een opvallend gevelreliëf met veel licht- en schaduwwerking. Het merendeel van de vensters bestaat uit een staande rechthoekige muuropening met geprofileerde omlijsting waarin vier-, zes- of twaalfruits stolpramen en twee-, vier- of achtruits bovenlichten zijn geplaatst, alle met weldorpels. Deze vensters zijn enkel- of meervoudig in de overwegend asymmetrisch ingedeelde gevels gegroepeerd. Op de begane grond kunnen de vensters worden afgesloten door (rol-)luiken. In het midden van de patio is een fonteintje geplaatst. In het verlengde hiervan bevindt zich de hoofdingang. Deze ingang, alsmede de voormalige museumingang in de noordvleugel, bestaat uit een dubbele met zink beklede deur, een bovenlicht en een gepleisterde omlijsting met hoofdgestel. De achtergevel (oostzijde) bezit een breed middenrisaliet met in het midden een dubbele deur. Links van dit risaliet bevindt zich in de eerste bouwlaag een dienstingang (paneeldeur met ruiten in de bovenpanelen onder een tweeruits bovenlicht) en in de tweede bouwlaag een samengesteld trappenhuisvenster. De RUIMTELIJKE INDELING is met uitzondering van de museumzaal nog intact. Achter de hoofdingang bevindt zich achtereenvolgens een grote hal en de zogenaamde Oosterse Zaal. Aan de zuidzijde sluit op de hal een gang met trappenhuis aan van waaruit de vergaderkamer, keuken, bijkeuken en verdieping zijn te bereiken. Aan de noordzijde van de hal bevindt zich een verbindingsgang naar de kerk van waaruit de voormalige museumzaal (thans ingericht als woning), de bibliotheek en archiefruimte annex kluis zijn te bereiken. Het bijzonder rijke INTERIEUR, waarbij met name de vergaderkamer en de zgn. Oosterse Zaal opvallen, is grotendeels uitgevoerd naar ontwerp van P. Gerrits. De uitmonstering van de vergaderkamer bestaat onder andere uit een parketvloer, bruin en okergeel geschilderde wanden, paneeldeuren, een metalen haard van de Koninklijke Haardenfabriek E.M. Jaarsma (E.M.J. no.3), meubels en stoffering naar ontwerp van P. Gerrits (bijvoorbeeld een pastoorsstoel in Assyrische stijl en overgordijnen). De Oosterse Zaal heeft in het midden van de vloer een vierkant met inlegwerk van balata, voorstellende de vier paradijsstromen Geon, Phison, Tigris en Euphrates; okergeel beschilderde muren met rode en blauwe horizontale banden en een bloemenfries; een tableau met een voorstelling van Maria (gesigneerd Piet Gerrits met het bijschrift: "..EN HIJ HEEFT ONDER ONS GEWOOND ST JAN 1-14"), een als sterrenhemel beschilderd plafond, een metalen haard met een stenen schoorsteenmantel voorzien van een vlammotief in reliëf, tegen de schouw een voorstelling in reliëf van de verschijning van Christus in een mandorla aan Margaretha Maria Alacoque. De hal en de gangen hebben een witte tegelvloer met geometrische patronen van vierkantjes in blauw en zwart. De houten bordestrap heeft twee armen, een bewerkte trappaal met groeven, balustervormige spijlen en geprofileerde handlijsten met omgekrulde uiteinden. De keuken bezit een wit/blauw geblokte tegelvloer, een granito-aanrecht met hardstenen spoelbak en paneeldeuren met ovalen deurknoppen, een dienstbode-bel, een eenvoudige schouw waarin een AGA-fornuis, een keukenkast met vitrine. In de bijkeuken bevinden zich een dito aanrecht met waterpomp, eenzelfde schouw en een in ruitpatroon gelegde tegelvloer in de kleuren wit, oker en zwart. In de bibliotheek is de kastenwand en de schouw bewaard gebleven.

Waardering PASTORIE uit 1913-1915.

- Van architectuur- en kunsthistorische waarde als essentieel onderdeel van een verzameling gebouwen en objecten in oosterse stijl (qua ontwerp, materiaalgebruik en/of detaillering) die te samen het complex Heilig-Land-Stichting vormen. Het object valt op door de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp, zoals een opmerkelijke vormgeving (o.a. platte daken), bijzonder materiaalgebruik en een zorgvuldige detaillering. Het object is een goed en vrij gaaf voorbeeld van het werk dat architect J. Stuyt maakte in opdracht van de Heilig-Land-Stichting èn is van bijzondere betekenis voor de landelijke architectuurgeschiedenis. Het object bevat voorts een groot aantal bijzondere interieurelementen naar ontwerp van beeldend kunstenaar P. Gerrits.

- Van stedenbouwkundige waarde als essentieel onderdeel van het complex Heilig-Land-Stichting dat cultuur- en architectuurhistorisch van nationaal belang is. Het object is van bijzondere betekenis wegens de landschappelijk fraaie situering, welke verbonden is met de aanleg van het complex en de opbouw van de rondgang over het terrein.

- Van cultuurhistorische waarde als essentieel onderdeel van het complex Heilig-Land-Stichting dat een bijzondere en tevens zeldzame uitdrukking vormt van een religieuze ontwikkeling.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer

523631

Complexnaam

Heilig Landstichting

Provincie

Gelderland

Gemeente

Berg en Dal

Plaats

Heilig Landstichting

Complexomschrijving

Inleiding

Het complex van de HEILIG-LAND-STICHTING bevindt zich op de - vanaf de oprichting in 1911 verworven - voormalige heidegronden in de Meerwijk, en is gesitueerd in het heuvelachtige en inmiddels bosrijke gebied in het noorden van de gemeente Groesbeek op de grens met de gemeente Nijmegen. Het terrein wordt begrensd door de Cenakel- en Carmelweg (noordzijde), bos (oostzijde), Meerwijkselaan (zuidzijde) en de Profetenlaan (westzijde). Aan de westzijde wordt het terrein ontsloten door twee rechte lanen die respectievelijk leiden naar het atrium van de onvoltooide H. Hartbasiliek (thans hoofdgebouw van het museum) en naar de voormalige hoofdentree bij de Cenakelkerk (de huidige Mgr. Suyslaan). Een derde laan, de zogenaamde Engelenlaan tussen de Profetenlaan en de Cenakelkerk, is dichtgegroeid. Tegenwoordig wordt voornoemd gebied grotendeels geëxploiteerd door het Bijbels Openluchtmuseum. Een aantal onderdelen aan de randen van het domein zijn in de loop der tijd afgestoten, zoals het thans zelfstandig functionerende parochiecomplex aan het Mgr. Suysplein (kerk, pastorie), de begraafplaats en enkele voormalige dienstwoningen.

Onder de bescherming vallen volgende onderdelen, geordend conform de hoofdthema's van de Heilig-Land-Stichting:

* Het verborgen leven van Christus 01.Profetenlaan 2 : NAZARETH en twee BEELDEN. 02.Profetenlaan 2 : SYNAGOGE. 03.Profetenlaan 2 : HERDERSVELD, WACHTTOREN met LOOFHUT en twee BEELDEN. 04.Profetenlaan 2 : GROT VAN BETHLEHEM. 05.Profetenlaan 2 : TOLLENAARSWONING.

* Het openbare leven van Christus 06.Profetenlaan 2 : OOSTERSE HERBERG. 07.Profetenlaan 2 : BERGREDERELIËFS en één STEEN met zaligspreking. 08.Profetenlaan 2 : WIJNPERSEN. 09.Profetenlaan 2 : HOF VAN OLIJVEN, GROT met OLIJFPERS, GRAFKAPEL en twee stenen BEELDEN. 10.Profetenlaan 2 : SANHEDRIN met drie BEELDENGROEPEN.

* De lijdensweg van Christus 11.Profetenlaan 2 : PALEIS VAN PILATUS, VOORPLEIN en OOSTERS STRAATJE met BEELD. 12.Profetenlaan 2 : VIERDE STATIE. 13.Mgr. Suyslaan bij 4 : STADSPOORT met ACHTSTE STATIE. 14.Mgr. Suyslaan bij 4 : NEGENDE STATIE. 15.Mgr. Suyslaan bij 4 : KRUISBERG met CRYPTE en drie MOZAIEKVOORSTELLINGEN. 16.Mgr. Suyslaan bij 4 : HEILIG GRAF.

* Het leven na de verrijzenis van Christus 17.Profetenlaan 2 : HEMELVAARTSKOEPEL met OMMURING. 18.Mgr. Suysplein 3 : CENAKELKERK.

* Overige 19.Profetenlaan 15 : WONING met POORT. 20.Profetenlaan bij 1a: TRANSFORMATORHUISJE. 21.Mgr. Suyslaan 4: vml. KLOOSTER, thans KANTOORGEBOUW. 22.Mgr. Suysplein 1: PASTORIE. 23.Mgr. Suysplein 5: KLOOSTER, PELGRIMSHUIS "CASA NOVA". 24.Mgr. Suyslaan bij 4: R.K. BEGRAAFPLAATS met vier RELIËFSTENEN en drie BEELDEN 25.Mgr. Suyslaan bij 4: GRAF van PIET GERRITS. 26.Mgr. Suyslaan 2: Voormalige ADMINISTRATORWONING of WINKELHUIS JERUZALEM. 27.Profetenlaan 2: Onvoltooide H. HARTBASILIEK. 28.Profetenlaan 2: BEDOEÏNENTENT (ontworpen als de tent van Abraham. 29.Profetenlaan 2: AANLEG en LANENSTELSEL.

Voorts is er nog een aantal objecten dat mogelijk (na restauratie) in de toekomst op het terrein wordt herplaatst: een beeld van de Samaritaanse vrouw, een beeld van een zittende Christusfiguur, een beeldengroep van de verloren zoon en zijn vader, restanten van een zittende Christusfiguur (onderlichaam), een beeld van Christus zittend op een steen, een beeld van een wenende vrouw , een steen met een reliëfvoorstelling van de opwekking van Lazarus, een steen met een reliëfvoorstelling van de opwekking van de zoon van de weduwe van Naïn, een tegeltableau van de zesde statie "Christus ontmoet Veronica", een tegeltableau van de zevende statie "Christus valt voor de tweede keer", vier zuilen met de teksten van de Zaligsprekingen van Christus.

In de loop der tijd is een aantal objecten gesloopt zoals de H. Hartkapel halverwege de Engelenlaan, de jongensschool en de woning van P. Gerrits, of grondig verbouwd zoals de administratiewoning annex winkel/restaurant aan de Mgr. Suyslaan, de dienstwoning Meerwijkselaan 44 en de meisjesschool. Al deze objecten, alsmede enkele naoorlogse toevoegingen aan het museum zoals de vijver met het vissersdorp en de Hellenistische straat met diverse huizen, vallen niet binnen de bescherming.

Het onderhavige complex van de Heilig-Land-Stichting betreft een verzameling van op de Bijbelse geschiedenis gebaseerde objecten en gebouwen die vanaf 1913 in opdracht van de Stichting zijn gebouwd om bezoekers kennis te laten nemen van het leven en de gebruiken in Palestina in het algemeen en het leven van Christus in het bijzonder. Hiertoe werd op 11 februari 1911 de Heilig-Land-Stichting opgericht door de Waalwijkse kapelaan en grote promotor van dit idee Arnoldus Suys (1870-1941). Tijdens zijn pelgrimstochten in 1903 en 1907 naar Palestina kwam hij op de gedachte de heilige plaatsen op vaderlandse bodem te visualiseren. Zijn reisgenoten J. Stuyt (architect) en P. Gerrits (beeldend kunstenaar) hebben een grote invloed gehad bij het realiseren van de plannen.

Waardering

Complex van de HEILIG-LAND-STICHTING, bestaande uit 29 onderdelen die vanaf 1913 zijn gerealiseerd.

- Van architectuurhistorische waarde als uniek voorbeeld in Nederland van een verzameling aan de bijbelse geschiedenis ontleende, voor de H.Hartdevotie bestemde en de bij een devotiepark behorende gebouwen en objecten in oosterse bouwtrant (qua verschijningsvorm, materiaalgebruik en ornamentiek) naar ontwerp van architect J. Stuyt en/of beeldend kunstenaar P. Gerrits. Het jarenlange project van de Heilig-Land-Stichting neemt in het oeuvre van Stuyt en Gerrits een belangrijke plaats in. Als redelijk gaaf en compleet bewaard gebleven voorbeeld van een openbaar devotiepark gewijd aan het leven van Christus, is het complex een curiosum binnen de landelijke architectuurgeschiedenis. Voorts is in met name de Cenakelkerk, de pastorie en de synagoge sprake van gave en bijzondere interieurs.

- Van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van een cluster (grootschalige) r.k. stichtingen in de directe omgeving, zoals het sanatorium Dekkerswald, het Nebo-klooster en het meisjespensionaat Mariënbosch. Er is sprake van een visuele relatie tussen enkele op heuvels gesitueerde hoofdgebouwen (torens, verbindende lanen). Het complex is van bijzondere betekenis wegens de relatie tussen de inrichting en het geaccidenteerde terrein: de heuveltoppen en dalen zijn vernoemd naar bergen en valleien in het Heilig Land en worden gemarkeerd door gebouwen en objecten die onderling met elkaar zijn verbonden door een slingerend padenstelsel en/of rechte lanen. Het complex heeft voor Nederland zeldzaamheidswaarde wegens de genoemde kwaliteiten.

- Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een religieuze ontwikkeling, in casu de in de negentiende eeuw begonnen rooms-katholieke emancipatiebeweging en het daaruit voortkomende rijke roomse leven. De idee om bepaalde heilige plaatsen of momenten in de vorm van een devotiepark dichter bij huis te halen en te visualiseren, past in het toenmalige rooms-katholieke tijdsbeeld. De Heilig-Land-Stichting vormt het hoogte- en tevens eindpunt voor wat betreft de bouw van devotie- of processieparken in Nederland. Uniek aan het project van de Heilig-Land-Stichting is het aspect van de museale functie; het kweken van liefde voor God en begrip van de Bijbel met als einddoel de bouw van een nationale H. Hartbasiliek. Ongekend in Nederland is de schaal en de uitgebreidheid waarop aan dit idee uitvoering is gegeven. Het complex van de Heilig-Land-Stichting vormt tevens een voor Nederland bijzonder vroeg voorbeeld van de idee van het Openluchtmuseum.

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
Pastorie(F)	Religieuze gebouwen	Kerkelijke dienstwoning	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
Pastoor Rabouplein	1	–	6564 BP	Heilig Landstichting	–	–	Ja
Pastoor Rabouplein	1	a	6564 BP	Heilig Landstichting	–	–	–

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	H	2240	–	Groesbeek

Bouwperioden
Start	Eind	Notitie	Beschrijving
1913	1915	–	vervaardiging