Inleiding

Het voormalige vakantiekamp "De Paasheuvel" van de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) te Vierhouten, thans vakantiecentrum, bestaat uit de drie navolgende van rijkswege beschermde complexonderdelen: - KAMPHUIS "De Paasheuvel" annex GASTENVERBLIJF (1923), TERRASPARTIJ en OPENLUCHTTHEATER (1937); - KAMPHUIS "Rode Valkennest" (1928-'29), TERRASPARTIJ, OPENLUCHTTHEATER en BORSTBEELD van Wibaut (1937); - EVENEMENTENHAL "Zonnehal" (1938).

De overige op het terrein aanwezige complexonderdelen vallen niet onder de bescherming.

Het terrein Het enigszins geaccidenteerde terrein bevindt zich aan de zuidwestelijke rand van de bebouwde kom van het dorp Vierhouten. Een assenstelsel van wegen deelt het terrein op in vier kwadranten van ongelijke grootte. De twee kamphuizen bevinden zich in het zuidoostelijke kwadrant. Het op een heuvel gebouwde kamphuis "De Paasheuvel" is gesitueerd nabij de kruising van wegen. Het eveneens op een heuvel gebouwde kamphuis "Rode Valkennest" bevindt zich aan het einde van de in zuidelijke richting lopende weg. Midden in dit kwadrant staat de in 1935 als modelboerderij herbouwde "Eikenhoeve", thans in gebruik als kamphuis (dit gebouw valt buiten de bescherming). De "Eikenhoeve" wordt omringd door kampeerweiden. In noordelijk richting sluit de "Heimanshof" aan; een door jeugdige werklozen in 1935 aangelegde heemtuin naar ontwerp van G. Bleeker (de tuin valt buiten de bescherming). Het zuidwestelijke kwadrant bestaat in hoofdlijnen uit twee door taluds omringde geëgaliseerde velden. De "Zonnehal" staat op het zuidelijke veld en is met de voorgevel georiënteerd op het "Rode Valkennest". Het tweede veld, de voormalige kampeer- annex Pinksterfeestweide en thans ingericht met sportvelden en een speelplas, is georiënteerd op "De Paasheuvel". Aan de noordrand van dit veld staan een voormalige veldkeuken en een open veldschuur (beide gebouwen vallen buiten de bescherming). In de noordelijke kwadranten overheerst het bos. In het bos zijn enkele kampeerweiden uitgespaard. Nabij de kruising van wegen staat een dubbele dienstwoning. Midden in het noordwestelijke kwadrant staat een woonhuis met de verschijningsvorm van een follie, "De Voorpost" genaamd, en een verplaatst zomerhuisje. De objecten in de noordelijke kwadranten vallen buiten de bescherming.

Ontstaansgeschiedenis

De AJC is vanuit de S.D.A.P. en N.V.V. in 1918 opgericht en in 1959 in Vierhouten opgeheven. De AJC was een emancipatiebeweging voor jonge arbeiders. Tijdens jaarlijks terugkerende kampen werd de arbeidersjeugd cultureel gevormd. Jongens en meisjes werden gezamenlijk opgevoed tot gezonde gemeenschapsmensen teneinde een nieuwe en betere wereld tot stand te brengen. Het culturele werk van de AJC paste in de vrijheidsstrijd van de arbeiders; in het streven naar een samenleving waarin socialisme en cultuur zouden samengaan. De culturele activiteiten bestonden uit onder andere zang, dans, lekenspel, literatuur, buitenwerk, spel, sport en feesten. De AJC gaf hiermee vorm aan het idealistische vooruitgangsidee van de nieuwe mens in de nieuwere tijd. De AJC ging op zoek naar de nieuwe mens met behulp van nieuwe cultuurvormen, teneinde de arbeidersjeugd te bevrijden van de heersende burgerlijke cultuur ("cultuur socialisme"). Hiertoe kocht de Stichting voor Zon en Vrijheid in 1922 een heidegebied bij Vierhouten aan, met het voornemen hier een kampeerterrein aan te leggen en een kamphuis voor 40 logées te bouwen.

De kampen Het eerste centrale AJC-kamp vond plaats in juli 1922; een tentenkamp op een heideveld bij Vierhouten. Hoewel de culturele activiteiten bij elk vakantieverblijf breed waren opgezet, werden ook thematische kampen georganiseerd met speciale aandacht voor onder andere volksdansen, zang en muziek, lekenspelen, natuur en historie. Hoogtepunt in de activiteiten was de Pinksterviering met fakkeltocht naar de centrale weide, alwaar de fakkels in een groot Pinkstervuur werden gegooid. In 1933 werd het eerste werklozenkamp in Vierhouten georganiseerd. Met steun van de overheid en de vakbeweging werd in de daarop volgende jaren door jeugdige werklozen gebouwd aan twee openluchttheaters, de herbouw van de proefboerderij "Eikenhoeve", een dubbele dienstwoning en de educatieve heemtuin "de Heimanshof".

De objecten In het vakantiekamp "De Paasheuvel" te Vierhouten is de basis gelegd voor een nieuwe jeugdcultuur. Het centrale trefpunt op het terrein was het KAMPHUIS "De Paasheuvel", ook wel "Makkerhuis" genoemd. Dit gebouw is in 1923 gebouwd naar ontwerp van architect J.H. Mulder jr. (1888-1960) van het Amsterdams Koöperatieve Architecten Bureau. Zeer waarschijnlijk heeft hij in 1928-1929 ook het KAMPHUIS "Rode Valkennest" ontworpen; het kamphuis van de jongeren in de leeftijdscategorie van 12 tot 16 jaar, de Rode Valken genaamd. Mulder was leerling bij Eduard Cuypers te Amsterdam en vervolgens 29 jaar in dienst bij de Gemeentelijke Woningdienst Amsterdam. Tot zijn oeuvre behoren verschillende woningbouwprojecten in Amsterdam, het Troelstra-oord in Beekbergen (1925-1927) en het N.V.V.-gebouw in Egmond aan Zee (1929). Het Paasheuvel-complex in Vierhouten is één van zijn eerste opdrachten. De architect van de EVENEMENTENHAL "Zonnehal" is niet bekend. De architectuur van de drie hoofdgebouwen wordt gekenmerkt door een sterk versoberde Amsterdamse School-bouwtrant die aansluit bij de vaderlandse traditionele bouwkunst: houtbouw met bescheiden (decoratieve) accenten, karakteristieke bandvensters met horizontale roedenindeling en rieten daken. De terraspartijen en de openluchttheaters bij de twee kamphuizen zijn uitgevoerd naar ontwerp van tuinarchitect G. Bleeker.

Waardering

Complex "De Paasheuvel".

- Van architectuurhistorische waarde als typologisch goed voorbeeld van een complex houten kampgebouwen met stijlinvloeden van de Amsterdamse School en de landelijke bouwkunst. De complexonderdelen zijn zorgvuldig vormgegeven en redelijk gaaf bewaard gebleven qua hoofdvorm, gevelindeling en materiaalgebruik. Het complex is kenmerkend voor het oeuvre van de sociaal bewogen architect J.H. Mulder jr. (1888-1960) uit Amsterdam en van belang voor het oeuvre van landschapsarchitect G. Bleeker.

- Van stedenbouwkundige waarde wegens de karakteristieke situering van het vakantieoord in het Veluwegebied (natuur, ruimte, zon, frisse lucht). Bij de situering van de complexonderdelen is functioneel gebruik gemaakt van de natuurlijke gesteldheid van het geaccidenteerde terrein. - Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-culturele ontwikkeling; in casu de culturele vorming en opvoeding van de socialistische arbeidersjeugd tijdens (thematische) vakantiekampen in de groene omgeving van het Veluwse dorp Vierhouten ("cultuur-socialisme"). Het complex "De Paasheuvel" is een monument van de Nederlandse sociaal-democratie.