Inleiding

ELECTRICITEITSCENTRALE, "Electriciteitsfabriek Schiehaven", bestaande uit de aaneengesloten bebouwing van het accumulatoren- annex kantoorgebouw, schakelgebouw en machinelokaal en de ommuring van het bedrijfsterrein, gebouwd in 1904-1905 naar een ontwerp in Overgangsarchitectuur van de architect (Gemeentewerken) A.J.Th. Kok.

N.B. De electriciteitsfabriek bestond oorspronkelijk uit nog meer verschillende aansluitende gebouwdelen (ketelhuis, schaftlokaal, pompenlokaal). Aan het complex is vanaf het moment van oplevering gesloopt, verbouwd en uitgebreid. Alleen het accumulatoren- annex kantoorgebouw, het schakelgebouw en het machinelokaal zijn nog representatief voor de originele situatie en vallen onder de rijksbescherming. De schoorsteen werd in 1994 gesloopt.

Omschrijving

De electriciteitscentrale is gebouwd op de pier tussen de Schiehaven en de St.Jobshaven op een rechthoekig terrein parallel aan de Lloydstraat. Het terrein van de electriciteitscentrale is aan de noordzijde begrensd door een muur met gemetselde pijlers met ezelsruggen waartussen smeedijzeren hekwerken (gedeeltelijk nog origineel). Het gebouw is op een fundament van palen en een doorlopende betonplaat en rondom een betonskelet opgetrokken in baksteen, met natuurstenen details en siermetselwerk. De verschillende bouwvolumes zijn voorzien van diverse daken. Het accumulatoren- annex kantoorgebouw is gedeeltelijk voorzien van een schilddak (parallel aan de Lloydstraat) en heeft hierachter een plat dak. Het tussen het accumulatorengebouw en het machinelokaal gelegen schakelgebouw heeft een plat dak. Het machinelokaal heeft een (aan de langsgevels overstekend) plat dak. Het accumulator- annex kantoorvolume staat parallel aan de Lloydstraat, is opgetrokken op een rechthoekige plattegrond (37 m x 9 m) en omvat een kelder, vier verdiepingen en een kapverdieping. De voorgevel is boven een natuurstenen plint opgetrokken in baksteen en voorzien van natuurstenen onderdorpels en sluitstenen in de rollagen. De kozijnen van de (schuif)vensters zijn van hout. Het dak is gedekt met pannen en is voorzien van een bakgoot op houten klossen. De symmetrische gevel is negen vensterassen breed. De middelste vensteras is hoger opgetrokken door middel van een dakkapel met een met natuursteen omlijste puntgevel. De ingang op de begane grond, een houten geprofileerde voordeur met ruitje en siertraliewerk, is voorzien van een decoratieve natuurstenen omlijsting met rondboog. De omlijsting bevat bovenin het opschrift: "Electriciteitsfabriek Schiehaven" en vier naar de functie verwijzende afbeeldingen. De eerste tot en met derde verdieping van de middelste vensteras bevatten een hoog rechthoekig venster geflankeerd door even hoge, doch zeer smalle vensteropeningen. In de puntgevel op het dak bevindt zich een deur met ervoor een ijzeren borstwering. Alle overige vensterassen bevatten per verdieping twee rechthoekige vensters. De onderdorpels van de begane grond zijn als cordonlijst doorgetrokken. De onderdorpels op de eerste verdieping zijn doorgetrokken per twee vensters. Op de bovenste verdiepingen heeft ieder venster een eigen, onderscheiden onderdorpel. Onder ieder venster op de eerste tot en met derde verdieping bevindt zich een klein rechthoekig ventilatiegat met een natuurstenen waterdorpel. Op de eerste tot en met derde verdieping zijn de muurdammen gedeeltelijk voorzien van speklagen. Op de eerste verdieping bevinden zich boven deze speklagen uitgemetselde tandlijsten.

Ter hoogte van de derde verdieping bevinden zich tussen de vensterassen decoratieve muurankers. Op het dak bevindt zich boven iedere vensteras een rechthoekige dakkapel met tweeledig venster en ook de dakschilden boven de kopse gevels dragen elk een dakkapel. De zijgevels (noord en zuid) van het pand zijn door latere, belendende uitbreidingen niet meer zichtbaar. Inwendig zijn de vertrekken aan de kant van de Lloydstraat gesitueerd met aan de achterzijde per verdieping steeds een gang. Het trappenhuis bevindt zich in het midden. Gedeeltelijk bevat het pand nog de oorspronkelijke tegellambrizeringen en -vloeren. Het trappenhuis bevat nog gedeeltelijk de oorspronkelijke smeedijzeren trapleuning.

Het accumulatoren- annex kantoorgebouw is inwendig verbonden met het westelijk aansluitende schakelhuis (ca. 31,5 x 8m). Beide gebouwen delen hetzelfde trappenhuis en zijn derhalve ruimtelijk niet wezenlijk van elkaar te onderscheiden. Het (onderkelderde) schakelhuis is echter minder lang en minder hoog en omvat een (hogere) kelderverdieping en twee verdiepingen onder een plat dak. Het schakelhuis bevat op de tweede (hogere) verdieping een in het machinelokaal uitgebouwde "schakelbordruimte" van waaruit overzicht over de machines gehouden kon worden. Deze schakelbordruimte is ingrijpend verbouwd. De zijgevels van het voormalige schakelhuis zijn door latere uitbreidingen niet meer zichtbaar. Het (onderkelderde) machinelokaal (72,5 x 23m) bevat de meest indrukwekkende ruimte van de centrale. Van de oorspronkelijke buitengevels (met hoger opgemetselde hoeken) is praktisch niets meer zichtbaar doordat het gebouw grotendeels is 'ingepakt' door uitbreidingen en de noordelijke kopse gevel bovendien is voorzien van geprofileerde stalen gevelbeplating. De binnenwanden zijn opgetrokken in witte nageperste steen (firma Van der Loo, Dieren) met toepassing van Silezische verglaasde steen voor lambrizering en banden. De langsgevels bevatten 12 vensterassen, de kopse gevels 3 vensterassen. Ter hoogte van de machinekamer bevindt zich per vensteras een grote rondboog, waaronder zich aan de langsgevels blindnissen bevinden. Alleen ter plaatse van de schakelbordruimte zijn de rondbogen open. Bovenaan de gevels bevinden zich per vensteras drie (smalle) rechthoekige vensters met stalen roedenverdeling. Deze vensters kunnen worden geopend vanaf een rondgaande loopgang die door een wenteltrap toegankelijk is en die tevens dienst doet als toegang tot de (originele) montageloopkraan. Deze loopkraan is over rails (onder de vensters) over de gehele lengte van het machinekamer verschuifbaar. De kopse zijgevels hadden eenzelfde indeling, zij het dat zich hier in de rondbogen ook stalen vensters bevonden. De zijgevels zijn door uitbreidingen (zuidelijk) en aangebrachte gevelbeplating (noordelijk) echter gewijzigd. Tussen de vensterassen van de langsgevels bevinden zich de geklonken, ijzeren vakwerkspanten met N-liggers en een gebogen onderrand die het houten (platte) dak dragen. De vloer van de machinekamer staat op een aantal plaatsen in open verbinding met de kelderverdieping. Gedeeltelijk zijn nog de originele tegels op de vloer aanwezig.

Waardering

"Electriciteitsfabriek Schiehaven", gebouwd in 1904-1905 naar een ontwerp in Overgangsarchitectuur van de (Gemeentewerken) architect A.J.Th. Kok, is van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische, cultuurhistorische en typologische waarde en vooral vanwege de ensemblewaarde binnen het havenindustrielandschap van het Schiehavengebied.