Inleiding complex

De Koninginnensluis is een gekoppelde schutsluis in bet Merwedekanaal, die gebouwd werd tussen 1882 en 1886. Het Merwedekanaal zelf kwam in 1892 gereed en volgde deels het traject van de -oude- Vaartse Rijn. De naam van de sluis heeft betrekking op koningin-regentes Emma en koningin (toen nog prinses) Wilhelmina, die de sluis en bet toen tot aan Vreeswijk voltooide Merwedekanaal openden. De sluis heeft twee kolken van ongeveer 12 meter breed en 120 meter lang. De sluis ligt buiten de oude kern van Vreeswijk, die wordt doorsneden door de Oude Sluis. Deze werd door de aanleg van de Koninginnensluis ontlast. Bij een gekoppelde sluis wordt bet niveauverschil tussen de waterlopen voor en achter de sluis over beide sluiskolken verdeeld. Voor 1900 werd een schuthoogte van drie meter als maximum beschouwd. Omdat bij de monding van de rivier de schuthoogte grote variaties vertoonde is in Vreeswijk gekozen voor de aanleg van een gekoppelde sluis. Ten behoeve van bet wegverkeer werden twee bruggen gebouwd. De Emma- of Hoge brug is een dubbele ophaalbrug die werd gebouwd in 1884. Deze ligt over bet zuidelijk sluishoofd en vormt de verbinding tussen de Lekboulevard en de Molenstraat. De Wilhelmina- of Lage brug is een enkele ophaalbrug en werd in 1959 gebouwd ter vervanging van een ouder exemplaar, dat identiek was aan de Emma- of Hogebrug. Deze brug ligt over bet noordelijk sluishoofd en verbindt de Koninginnenlaan met de Lekboulevard. De brug valt buiten de bescherming. Het rijtje van zeven arbeiderswoningen aan de oostzijde van de sluis is in verschillende etappes tussen 1882 en 1929 in identieke vormgeving gebouwd. Allereerst zijn tegelijk met de bouw van de sluis in 1882-1886 de woningen nummer 2, 3 en nummer 4 gebouwd, respectievelijk als knechtenwoningen en als sluiswachterswoning. Later volgden woning nummer 1 en 5, vervolgens nummer 6 en tenslotte in 1929 woning nummer 7. Dit laatste huis was aanvankelijk bestemd voor de hulpsluismeester en is ontworpen door J. Sizoo. Nadien werd het de kantonnierswoning. De villa 'Hoog Sandveld', op de hoek van de Koninginnenlaan en het Jaagpad bij de Lage Brug of Wilhelminabrug, is in 1904 gebouwd als woning voor de hoofdopzichter, die belast was met het toezicht op een gedeelte het kanaal en de sluis. Het huis is gebouwd op bet hoogste punt in de polder Zandveld. De aan de westzijde van de sluis aan de Lekboulevard 2 gelegen schotbalkenloods is tussen 1890 en 1900 opgetrokken. Deze loods valt buiten de bescherming.

Omschrijving

Het ten westen van de kern Vreeswijk in het Merwedekanaal gelegen SLUISCOMPLEX,

genaamd Koninginnensluis, omvat de volgende complexonderdelen:

1. gekoppelde sluis

2. dubbel ophaalbrug (Emmabrug)

3. arbeiderswoningen

4. villa (opzichterswoning)

Waardering

Het sluiscomplex is van algemeen belang vanwege architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde als gaaf bewaard waterstaatkundig bouwwerk met bij behorende arbeiderswoningen en opzichterswoning. Het complex is van waarde als materiële uitdrukking van de ontwikkelingsgeschiedenis van Vreeswijk, in relatie tot de Oude Sluis.