Rijksmonument

Hadernbroek, Driebergen-Rijsenburg

Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE PARK- EN TUINAANLEG.

De aanleg van de buitenplaats wordt bepaald door de langgerekte vorm van de middeleeuwse ontginningsverkaveling. Een structuur van elkaar loodrecht kruisende waterlopen verdeelt de grond in kleinere rechthoekige kavels. Nog steeds zijn de meeste kavels uitsluitend utilitair in gebruik. De grootste open ruimte, weiland, bevindt zich aan de noordzijde en noordoostzijde, aansluitend aan het huis. Door bosaanplant is thans een besloten karakter ontstaan. Rondom het huis heeft dit de karakteristiek van een park. Langs de randen en in het noordelijke deel bestaat het deels uit produktiehout en deels uit natuurgebied. Een aantal zichtassen is tengevolge van de bosaanplant verdwenen.

Tot de oudere geometrische opzet hoort in de eerste plaats de DUBBEL OMGRACHTE HUISPLAATS met ten noorden hiervan de zogeheten ACHTERLAAN. Deze Achterlaan is de oudste zichtas op het huis vanaf de Langbroekerdijk. Een tweede oudere LAAN loopt langs de oostzijde van het huis. Deze beide lanen zijn in de late 18de eeuw met elkaar verbonden door een LAAN met een gebogen verloop die door zijn vorm als landschappelijk kan worden aangemerkt. Voorts is er de zogeheten SCHEEPSSLOOT aan de westzijde. Dit is één van de oude toegangswaterwegen.

Tot de 18de-eeuwse formele aanleg behoort de min of meer symmetrische opzet van het VOORPLEIN met de beide bouwhuizen (hoewel de oranjerie op zich ouder is) en de OPRIJLAAN met DWARSLAAN. Oorspronkelijk had de oprijlaan overigens een gebogen verloop. Pas in de late 19de eeuw of begin 20ste eeuw is deze zodanig verlegd dat hij loodrecht op het huis gericht is. Aan het begin van de oprijlaan staat een laat 18de-eeuws hek met gemetselde pijlers in blokpatroon en bekroond met schilddragende griffioenen. Dit is na 1950 van elders overgeplaatst en op dit punt herbouwd.

Het voorplein is ontstaan door de oorspronkelijke voorburcht naar het oosten te vergroten. Een ouder gebouw naast de oranjerie werd afgebroken en een nieuw koetshuis completeerde de symmetrische opzet. Later is de rechthoekige vorm gewijzigd tot de huidige U-vorm door twee losse eilandjes in de gracht bij het voorplein te trekken. De inrichting van het voorplein met de buxushaag is recent evenals de zonnewijzer die er staat.

Uit de periode van verfraaiingen na 1735 resteren verder het GRAND CANAL dat het gebied ten noorden van het hoofdhuis ongeveer halverwege in dwarsrichting doorsnijdt, aan de oostzijde eindigend in een ronde KARPERVIJVER. Het grand canal en de karperkom worden omzoomd met een dubbele rij eiken ("allée double"). De halfronde vorm van de gracht aan de noordzijde van het huis dateert eveneens uit deze periode en is door vergraving tot stand gekomen. Ook de plaats van de moestuin ten noordwesten van het huis is in de 18de eeuw vastgelegd. De moestuin heeft overigens een 20ste eeuwse invulling.

In de loop van de 19de eeuw vindt in de directe omgeving van het huis een transformatie naar een landschappelijke aanleg plaats met grote boomgroepen en een padenpatroon in combinatie met een ZICHTASSEN STELSEL met in oorsprong vier zichtassen (twee hiervan, richting Kromme Rijn zijn aan het einde beplant in verband met de verkeerssituatie). Tezamen met oudere zichtlijnen, waarvan een deel inmiddels ook weer verdwenen is, resteren er thans vier met het huis als middelpunt: van het huis over de oprijlaan, van het huis naar de Achterlaan, van het huis in zuidoostelijke richting (Botervat) en van het huis naar het Slingerpad.

In de late 19de eeuw zijn voor die tijd opmerkelijke, want dan al zeer late elementen toegevoegd. Dit zijn het SLINGERPAD aan de oostzijde dat naar de karperkom leidt. Aan weerszijden wordt een beplanting van historische essenstobben aangetroffen en een tweetal boomgroepen. En het ENGELSCHE WERK in het noordoostelijke deel van het park gelegen. Dit op zich zelf staande parkje vertoont een geaccidenteerd terrein. Het padenverloop heeft een slingerende aanleg. Voorts een meanderende waterloop waarin een eilandje. De laan die toegang geeft tot dit parkje is beplant met eiken.

Waardering

De HISTORISCHE PARK- EN TUINAANLEG is van algemeen belang vanwege:

- cultuurhistorische waarde vanwege de ouderdom, in het bijzonder de nog herkenbare middeleeuwse structuur;

- tuinhistorische waarde als voorbeeld van een geometrisch formele aanleg waarbinnen enkele landschappelijke elementen zijn opgenomen;

- ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer

528026

Complexnaam

Hardenbroek

Provincie

Utrecht

Gemeente

Utrechtse Heuvelrug

Plaats

Driebergen-Rijsenburg

Complexomschrijving

Omschrijving van het COMPLEX

Complex historische buitenplaats bestaande uit een HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE PARK EN TUINAANLEG (2) met daarin de volgende onderdelen een dubbele houten brug (3), twee tuinvazen op sokkel (4), een stenen boogbrug (5), twee pompoenvormige sierelementen (6), twee lantaarns (7) en zes schampstenen (8). Voorts zijn er de volgende drie bijgebouwen een ORANJERIE (9), een KOETSHUIS (10) en een DIENSTWONING (11).

Ten zuiden van de Langbroekerwetering ligt de buitenplaats Hardenbroek. Hoewel het adres aangeduid wordt aan de Langbroekerwetering is de situering van het gebouw met zijn oprijlaan gericht op de Graaf van Lijnden van Sandenburgweg. Het gehele grondgebied is van een lang, relatief smal oppervlak dat herinnert aan de oorspronkelijke cope-ontginning uit de 12de eeuw in dit gebied.

Het betreft hier een omstreeks 1300 aangelegde ridderhofstad, gesticht door het geslacht Van Sterkenburg, eigenaars van het naburig gelegen goed met die naam. Na ingrijpende verbouwingen in de 18de eeuw resteert van het oorspronkelijke gebouw nog het fundament, de kelder en enig opgaand muurwerk van het noordoostelijke zaalgebouw. Ook later middeleeuws werk is gespaard.

Nadat Willem Kerkrinck in 1733 het huis verwierf, heeft hij een verbouwing uit laten voeren waarbij grotendeels met gebruikmaking van bestaand materiaal een bescheidener huis met een classicistisch uiterlijk op een rechthoekige plattegrond is ontstaan. Door een deel van het ruïneuze oudere werk te slopen ontstond een klein plein voor het huis. Tevens werd de toegangsbrug tot het huis verlegd van de westzijde naar de huidige zuidzijde. Vermoedelijk is toen ook het voorplein vergroot en opnieuw ingericht en is het koetshuis gebouwd. Een bewaard gebleven ontwerptekening duidt erop dat er tenminste gedacht is over verfraaiing van het park.

In 1748 kwam Hardenbroek in bezit van Johan Adolph van Hardenbroek. Hij liet in twee fasen, resp. 1762 en 1789-1793 het huis opnieuw verbouwen en vergroten waarbij de thans nog bestaande opzet en het uiterlijk tot stand kwam. Het eerder ontstane voorpleintje werd weer volgebouwd. Er ontstond zo een nagenoeg vierkant huis met vier (schijn)hoektorens. Van de beide bouwhuizen op het voorplein dateert de oranjerie in oorsprong vermoedelijk uit de 17de eeuw. Het 18de-eeuwse koetshuis is na een brand in 1792 deels vernieuwd of vergroot tot de huidige opzet.

De parkaanleg heeft tot in de 18de eeuw bestaan uit een eenvoudig geometrische verdeling van het terrein door middel van waterlopen. De grond werd in hoofdzaak benut als weiland en bouwland. In de directe omgeving van het huis bevond zich o.a. een boomgaard. In het vervolg op de 18de-eeuwse verbouwingen van het huis werd ook het park verfraaid. De geometrische perceelsverdeling kon eenvoudig dienen als basis voor de gangbare formele wijze van aanleg. Het park en de tuin vertonen in hun hoofdstructuur nog veel van deze geometrisch, formele aanleg. De gedetailleerde formele aanleg in de directe omgeving van het huis met o.a. parterres en hagen is geheel verdwenen.

In de loop van de 19de eeuw en de vroege 20ste eeuw onderging het park een aantal wijzigingen in landschappelijke stijl. Er werden o.a. boomgroepen aangepland en er ontstond een stelsel van zichtassen met het huis als middelpunt. Opmerkelijk is de aanleg van het zogeheten Engelsche Werk in het noordelijke deel van het park. Anders dan de naam en de opzet van dit kleinschalige "park in een park" doet vermoeden, is het geen vroeg landschappelijk element. Veldonderzoek heeft uitgewezen dat de aanleg ervan niet ouder dan circa 100 jaar is, dus laat 19de-eeuws.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Aan de noordoostzijde wordt het complex begrensd door de Langbroekerdijk, aan de zuidwestzijde door de Graaf van Lijnden van Sandenburgweg. De oostzijde is een nagenoeg rechte lijn tussen de Langbroekerdijk en de Graaf van Lijnden van Sandenburglaan en evenzo aan de westzijde.

De op het complex aanwezige dienstwoning uit 1962 aan het begin van de oprijlaan valt buiten de bescherming. Ook enige tuinornamenten en de inrijpoort (zie hierna) vallen uit overweging van de 50-jaar grens buiten de bescherming.

Waardering

Het COMPLEX historische buitenplaats Hardenbroek is van algemeen belang vanwege:

- de cultuurhistorische waarde vanwege de ouderdom en de nog herkenbare ontginningsgeschiedenis;

- de architectuurhistorische waarde als voorbeeld van een in oorsprong middeleeuws hoofdgebouw dat in de 18de eeuw zijn huidige classicistische uiterlijk heeft verkregen;

- de tuinhistorische waarde als voorbeeld van een geometrisch-formele aanleg met landschappelijke elementen daarin;

- historisch-ruimtelijke waarden vanwege zijn plaats in de reeks van buitenplaatsen langs de Langbroekerwetering.

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
Historische aanleg	Kastelen, landhuizen en parken	Tuin, park en plantsoen	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
Langbroekerdijk	24	–	3972 ND	Driebergen-Rijsenburg	–	BY	Ja

Types
Hoofdcategorie	Subcategorie	Beschrijving	Notitie
Kastelen, landhuizen en parken	Tuin, park en plantsoen	–	–

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	D	298	–	Cothen
–	D	274	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	617	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	773	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	284	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	275	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	618	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	271	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	281	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	273	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	703	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	286	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	276	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	244	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	629	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	521	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	282	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	623	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	616	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	705	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	615	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	255	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	522	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	622	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	625	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	278	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	272	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	247	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	246	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	283	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	774	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	277	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	620	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	704	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	269	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	280	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	621	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	619	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	706	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	285	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	291	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	628	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	266	–	Driebergen-Rijsenburg
–	D	245	–	Driebergen-Rijsenburg