Omschrijving van het complex

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde historische buitenplaats COENDERSBORCH met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), TUINMUUR (3), TOEGANGSHEK (4) en TOEGANGSHEK (5). Ten westen van de kerk van Nuis ligt de historische buitenplaats Coendersborch, een opstrekkende heerd met (wandel)bossen en landerijen reikende tot aan de Jonkersvaart. De Coendersborch is ontstaan uit de heerden Fossemaborg, Heringe en Harckema, die in 1668 in bezit waren van Ludolf Coenders. Omstreeks die tijd werd begonnen met de ontginning van het veengebied ten zuiden van de huidige borg. In 1669 liet Coenders een gruppe (waterloop) graven langs zijn venen van de Jonkersvaart naar het Bolmeer. Dertig jaar later, in 1699, vererfde het goed op de familie Van Teyens. In 1813 werd het huidige huis gebouwd door Hyma van Teyens ter plaatse van de 16de-eeuwse voorganger Fossemaborg. Achter de huidige borg zijn fundamenten en gevelfragmenten van deze borg gevonden. Bij de bouw van de Coendersborch is vermoedelijk veel materiaal van Fossema hergebruikt (o.a. een gevelsteen gedateerd 1571). In 1866 vererfde het goed op buurman en huisarts J. Lunsingh Tonckens. Blijkens de Topographische Militaire Kaart van omstreeks 1853-1854 was het opstrekkende terrein van de Coendersborch op dat moment voor de helft ontgonnen. Nadien is door ontginning en bebossing het gebied van het tegenwoordige Coendersbosch ontstaan. De Chromotopographische Kaart des Rijks (verkend 1925; uitgegeven 1928) toont de aanzet van het Coendersbosch, waardoorheen enkele slingerpaden lopen met, ten zuiden daarvan, een gebied bestaande uit veen met verspreide bosaanplant. In 1956 werden borg en bijbehorend terrein aangekocht door het Groninger Landschap. Restauratie van de borg volgde in 1970.

NB: De muziekkoepel in de tuin achter de borg is van elders afkomstig en wordt niet van rijkswege beschermd.

Omvang van de bescherming De bescherming van de historische buitenplaats de Coendersborch omvat het borgterrein met borg, de toegangslaan met weilanden aan weerszijden en het opstrekkende weide- en bosgebied ten zuiden van de borg. De Coendersborch met bijbehorende opstrekkende terreinen alsmede de beschermde boerderijcomplexen Oudeweg 13 en 17 zijn tegenwoordig eigendom van de Stichting het Groninger Landschap. Omwille van de historische en tegenwoordige eenheid valt de bescherming van de historische buitenplaats Coendersborch hiermee voor het grootste deel samen. Aldus wordt de begrenzing aan noordzijde gevormd door de weg van Marum naar Nuis, aan zuidzijde door het fietspad langs de Jonkersvaart; voor de begrenzing aan oost- en westzijde zij verwezen naar de bijbehorende kaart.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van de buitenplaats, alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.

Waardering van het complex

De HISTORISCHE BUITENPLAATS COENDERSBORCH is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische, de architectuur- en tuinhistorische waarde, de ensemblewaarde alsmede de stedenbouwkundige waarde.

- de buitenplaats heeft cultuurhistorische waarde vanwege de ontstaans- en ontwikkelingsgeschiedenis (tot uitdrukking komend in het terrein), alsmede vanwege de bewonings- en de gebruiksgeschiedenis

- de buitenplaats heeft architectuurhistorische waarde vanwege de voor de bouwtijd karakteristieke stilistische kenmerken van het hoofdgebouw en vanwege het materiaalgebruik en de detaillering van de verschillende onderdelen

- de buitenplaats heeft ensemblewaarde vanwege de bijzondere samenhang tussen de samenstellende onderdelen

- de buitenplaats is tevens van belang vanwege de herkenbaarheid en de grote mate van gaafheid van het exterieur en delen van het interieur

- de buitenplaats is van stedenbouwkundige waarde vanwege de bijzondere relatie met de beide op het terrein gelegen van rijkswege beschermde boerderijcomplexen.