De Klinze, Readtsjerk,Aldtsjerk
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Omschrijving
Historische TUIN- en PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats De Klinze. De vermoedelijk 17de-eeuwse structuur van de aanleg wordt gevormd door de rechte, loodrecht op het huis staande toegangslaan, die aan weerszijden is beplant met een dubbele rij eiken; de laan wordt gekruist door een rechte dwarslaan (Zwarte en Rode Singel). Dit assenstelsel vormt samen met de gracht rondom de huisplaats het oudste deel van de aanleg. Blijkens de Topgrafisch Militaire Kaart (1854) lagen aan weerszijden van de toegangslaan bosstroken. Bij de aanleg in landschapsstijl in 1834 naar ontwerp van tuinarchitect L. P. Roodbaard is (waarschijnlijk) de oostelijke bosstrook gekapt om vanaf het huis en het voorplein een diagonaal doorzicht te creëren over de weilanden. De westelijke bosstrook is toen omgevormd tot een landschappelijke aanleg met de voor Roodbaard zo kenmerkende langgerekte waterpartijen en hoogteverschillen. De aanleg van Roodbaard omvatte twee delen: het dicht beplante gebied achter het huis en het langwerpige terrein ten westen van de oprijlaan. Het rechthoekige terrein rondom het huis en het verloop van de gracht werden afgerond. Oorspronkelijk kende de aanleg ook nog een buitenwandeling die meer langs de rand van het terrein liep. De oorspronkelijke indeling met perken voor het huis is gewijzigd. Ten westen van de toegangslaan situeerde Roodbaard een vierarmige vijverpartij (voorvijver) met afgeronde lobben; deze eindigt aan de zuidzijde in een lus aan de voet van een vrij hoog opgeworpen heuvel. De uitloper aan de noordoostzijde van de voorvijver staat bekend als houtvijver. Door het reliëf en de vorm van de vijverpartij (wegdraaiende armen) is de rondwandeling afwisselend en onvoorspelbaar. Over de vijver liggen aan de westkant een nieuwe gebogen kettingbrug in historiserende trant en, aan de oostkant, een nieuwe bakstenen boogbrug, in historiserende trant. Beide bruggen zijn aangebracht tijdens de restauratie van het park in de jaren '90 van de 20ste eeuw. Rondom de huisplaats ligt een parkbos (deels verwilderd) met slingerpaden, oude bomen, een slingerende beek (de slangenvijver) en in de noordoostelijke hoek, aan de voet van een heuvel met steile kanten, nog een vijver (de ijsvijver). Oorspronkelijk liep het parkbos verder in zuidoostelijke richting door, zoals te zien is op de Topografische kaart van 1926 (uitgave 1930), maar dit deel is gekapt om plaats te maken voor landbouwgronden. Voor het overige werd het park omstreeks 1925 voor een belangrijk deel bepaald door slingerpaden en hoog opgaand geboomte in de vorm van eiken, rode en groene beuken, kastanjebomen en treurwilg. Achter het huis staat een monumentale linde (Tilia vulgaris 'Pallida' of Koningslinde), geplant in de 17de eeuw. De restauratie van de aanleg werd in 1998 voltooid.
Waardering
De historische TUIN- en PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats De Klinze is van algemeen cultuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom en de daarmee samenhangende geschiedenis
- vanwege de gaaf bewaarde formele structuur (lanen en omgrachting) en de daarbinnen gerealiseerde eerste helft 19de-eeuwse aanleg in landschapsstijl naar ontwerp van de tuinarchitect L. P. Roodbaard
- als een goed voorbeeld van een werk uit het vroege oeuvre van Roodbaard
- vanwege de visuele en ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde HISTORISCHE BUITENPLAATS DE KLINZE bestaande uit: HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN en PARKAANLEG (2), BRUG (3), PRIEEL (4), KOETSHUIS (5), TUINMANSWONING (6), ORANJERIE (7), HEKKEN aan het voorplein (8A en 8B), TOEGANGSHEKKEN aan de Van Sminiaweg (9A en 9B). Ten noordoosten van de bebouwde kom van Aldtsjerk ligt de historische buitenplaats De Klinze, waarvan de naam 'oppe clinke' (1567) zou betekenen: het mooiste punt. Het huis (de state) werd in 1655 door Hessel van Aysma gebouwd onder de naam Aysmastate. De vroegst bekende afbeelding (1723) toont een rechthoekig bouwblok van twee bouwlagen onder een hoog opgaand schilddak; een omschrijving uit 1721 noemt 'seekere heerlijke state en landen met de groote huisinge, schuire, watermolen, en molendijken, sampt hovingen, tuinen, bosch, cingels, gragten, lameyen, bruggen en stakettingen'. Door verkoop kwam het goed in 1681 in bezit van de familie Van Sminia, die het huis in de loop van de 19de eeuw verschillende malen liet verbouwen en uitbreiden. Op onder meer de Topografisch Militaire Kaart van 1854 staat het huis aangegeven op een rechthoekig omgracht terrein, dat toegankelijk is via een loodrecht daarop staande, door bossen geflankeerde laan die halverwege kruist met een dwarslaan (Rode en Zwarte Singel). De wijzigingen in landschapsstijl (met name ten westen van de laan en rondom het huis), die vanaf 1834 door tuinarchitect Lucas Pieter Roodbaard zijn gerealiseerd, zijn van deze kaart niet afleesbaar. Bij een verbouwing uit 1877 door Arent Johannes van Sminia werd het aanzien van het huis grondig veranderd: de muren werden gepleisterd, het dak verlaagd, het fronton vervangen door een kroonlijst en de vensters voorzien van een nieuwe roedenverdeling; ook werden eclectisch lijstwerk en een sierpleisterlaag aangebracht. Een omvangrijke restauratie in 1966 maakte deze veranderingen voor een deel weer ongedaan: de pleisterlaag werd verwijderd (het lijstwerk rondom de vensters bleef gehandhaafd), de aanbouw aan de middenpartij verwijderd en een nieuw fronton aangebracht.
Het huis is door een modern tussenlid verbonden met het in 1987 herbouwde koetshuis. De restauratie van de parkaanleg werd in 1998 voltooid.
De historische buitenplaats de Klinze wordt aan de zuidzijde (gedeeltelijk) begrensd door de Van Sminiaweg, aan de oostzijde door de Klaas Douwesweg, aan de noord- en westzijde door de kavelsloten langs het rond en voor het huis gelegen parkbos. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen nader aangegeven.
Waardering van het complex
De HISTORISCHE BUITENPLAATS DE KLINZE is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang: - vanwege de ouderdom - vanwege de bouw- en bewoningsgeschiedenis - als goed voorbeeld van een oorspronkelijk uit 1655 daterende Friese state, die thans door de verschillende verbouwingen een 19de-eeuws (eclectisch) aanzien heeft - vanwege de historische tuin- en parkaanleg in landschapsstijl naar ontwerp van tuinarchitect Roodbaard, waarin de oudere formele structuur deels herkenbaar is gebleven - vanwege de visuele, de functionele en de ruimtelijke samenhang tussen de samenstellende onderdelen - vanwege de herkenbaarheid en de ruime mate van gaafheid van de samenstellende onderdelen
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Historische aanleg | Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Van Sminiaweg | 36 | – | 9064 KC | Aldtsjerk | – | – | Ja |
| Hoofdcategorie | Subcategorie | Beschrijving | Notitie |
|---|---|---|---|
| Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | – | Formele tuin |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | F | 2061 | – | Giekerk |
| – | F | 2060 | – | Giekerk |
| – | F | 1006 | – | Giekerk |
| – | F | 2062 | – | Giekerk |
| – | F | 968 | – | Giekerk |
| – | F | 971 | – | Giekerk |
| – | F | 975 | – | Giekerk |
| – | F | 969 | – | Giekerk |
| – | F | 970 | – | Giekerk |
| – | F | 1945 | – | Giekerk |
| – | F | 1123 | – | Giekerk |
| – | F | 1118 | – | Giekerk |
| – | F | 1120 | – | Giekerk |
| – | F | 2065 | – | Giekerk |
| – | F | 1005 | – | Giekerk |
| – | F | 2063 | – | Giekerk |
| – | F | 2059 | – | Giekerk |
| – | F | 972 | – | Giekerk |
| – | F | 1004 | – | Giekerk |
| – | F | 1007 | – | Giekerk |
| – | F | 2064 | – | Giekerk |