Inleiding

De bouw van het RECREATIECOMPLEX DE LICHTENBERG werd gestart in 1954 en nam ruim vijf jaar in beslag. Opdrachtgever was het Bisschoppelijk College in Weert dat in 1962 op het aangrenzende terrein een nieuwe, door architect Th. Boosten ontworpen, school in gebruik nam. Deze school was bedoeld als onderdeel van een totaalontwerp, maar is daarvan het enige gerealiseerde deel en maakt geen onderdeel uit van De Lichtenberg. De Lichtenberg functioneerde voor het College als faciliteit voor cultuur, sport en religie. De Lichtenberg is vanaf 1952 ontworpen door de Weertse architect Pierre (P.H.) Weegels (1904-1966). Directeur van het college P.J.A. Moors en provisor (econoom) Jules (J.Ch.J.) Nabben, de geestelijk vader van het complex, namen de Amerikaanse universitaire campusbenadering als uitgangspunt. Hierbij zou niet alleen studie maar ook sport en cultuur bijdragen aan de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van de leerlingen. Met het sport- en recreatiecomplex De Lichtenberg werd beoogd het karakter van jongeren optimaal te vormen. Naast De Lichtenberg kwamen hiertoe in Weert ook het sportcomplex 'Het Stadion' (1962) en, naar ontwerp van Weegels, het sport- en recreatiecomplex 'Het Tranchée' (1959) tot stand.

De Lichtenberg is het hoogtepunt binnen het veelzijdige oeuvre van Pierre Weegels. Hij hanteert in de jaren vijftig een modernistische benadering waarbij beton een grote rol speelt. Weegels gebruikt voor de Lichtenberg expressieve modernistische elementen die gecombineerd zijn met elementen uit de traditionele Limburgse architectuur (breuksteen) en met technische vernieuwingen. In de combinatie van beton en breuksteen is de invloed van de katholieke Limburgse architecten Huysmans en Fanchamps herkenbaar. De Mariakapel is geïnspireerd op de Notre-Dame-du-Haut in Ronchamp van Le Corbusier. Daarnaast heeft Weegels elementen uit het Bauhaus (zwevende traptreden) en invloeden van de Duitse architect Rudolf Schwartz (paraboolvormige plattegrond van de kapel) verwerkt. Bij de uitvoering van de betonconstructies voor de Lichtenberg en met name de gewaagde, vernieuwende constructie van het regiehuisje, is ook de inbreng van aannemer Jos Demonte van groot belang geweest. De samenwerking met beeldend kunstenaars is een belangrijk kenmerk voor Weegels' werk en werkwijze. Beeldend kunstenaar Harrie Martens (1928), tevens leraar aan het Bisschoppelijk College, ontwierp de monumentale kunstwerken voor zowel het schoolgebouw als voor De Lichtenberg. Deze abstracte monumentale kunst is uitgevoerd in een voor Limburg op dat moment relatief moderne stijl. In 1958 richtte Martens de Vrije Expressieclub op waar leerlingen konden kennismaken met verschillende kunstvormen. De meeste kunstwerken op de Lichtenberg zijn onder leiding van Martens door deze club leerlingen uitgevoerd. Zo ontstaat met De Lichtenberg een Gesamtkunstwerk, een vooruitstrevend ontwerp in een regionale shake-hands variant. Weegels is één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de vernieuwingen in de behoudende katholieke Limburgse traditie vlak vóór en na de Tweede Wereldoorlog.

In 1956 werden de tennisbanen en het zwembad in gebruik genomen en de wallen en gracht aangelegd. De Mariakapel werd voltooid in 1958. In 1959 is het toneelgebouw in gebruik genomen en aansluitend zijn tribunehuisje en regiehuisje voltooid. Tot 1972 zijn theatervoorstellingen in De Lichtenberg gegeven. De tennisbanen functioneren nog steeds. Naast de tennisbanen (oostkant) is een clubgebouw toegevoegd. Het zwembad is thans (2009) volgestort en volledig begroeid. Twee duiktorens die aan het zwembad stonden zijn verdwenen. De voormalige ligweide is gedeeltelijk als petanquebaan in gebruik en is er een semi-permanente tent geplaatst. Het gekleurde glas en het glas-in-lood van de Mariakapel is niet meer aanwezig. De oorspronkelijke opzet en structuur van het complex en van de complexonderdelen is herkenbaar behouden.

Omschrijving

Het RECREATIECOMPLEX DE LICHTENBERG bestaat uit de volgende onderdelen: AANLEG, OPENLUCHTTHEATER MET TRIBUNE, TONEELGEBOUW EN REGIEHUISJE, KAPEL, GEBOUW VOOR SANITAIR, TENNISBAAN MET MELKHUISJE, KLEEDHOKJES, POMPHUISJE EN INSTRUCTEURSGEBOUW EN ZWEMBAD MET LIGWEIDE, BOOGBRUG, ENTREE MET MUUR Het complex wordt aan de westzijde (IJzerenmanweg) begrensd door de entree met muur, kleedhokjes, pomphuisje en instructeursgebouw en aan de oost- en zuidzijde door grachten met aarden wallen. Aan de noordzijde vormt het openluchttheater grotendeels de afsluiting van het complex. De kunstmatige wal en de muur creëren de beslotenheid en relatieve afzondering van het complex. Hierdoor wordt de samenhang tussen sport, cultuur en religie benadrukt. Daarnaast zorgen de gracht, muren en aarden wallen voor beveiliging van het complex. De enige toegang tot het complex is aan de IJzerenmanweg. Deze is vanaf de Diesterbaan toegankelijk via een boogbrug. Links achter de ingang staat het gebouw voor sanitair. Rechts naast de ingang, in de zuidwesthoek van het complex, ligt het zwembad met ligweide. In de zuidoosthoek ligt de tennisbaan en ten noorden daarvan de kapel. De Lichtenberg ligt tussen de bebouwde kom van Weert en de bossen en recreatiegebieden rond de IJzeren Man. Het is aangelegd op de overgang van het oude agrarische cultuurlandschap naar de krans van bosgronden. De landschappelijke glooiende structuur rond De Lichtenberg bestaat nog steeds uit zandgronden, bosgebieden, enkele weilanden en verspreid liggende (voormalige) boerderijen.

Waardering van het RECREATIECOMPLEX DE LICHTENBERG is van algemeen belang

- vanwege de cultuurhistorische waarde als belangrijk exponent van de katholieke emancipatie in de Wederopbouwperiode en als essentieel toonbeeld van de Wederopbouw vanaf 1940.

- De Lichtenberg is daarnaast van cultuurhistorische waarde als typologisch en zeldzaam voorbeeld van een naoorlogs katholiek recreatiecomplex waarbij sport, cultuur en religie integraal benaderd werden.

- Het complex heeft herinneringswaarde.

- Het is van architectuurhistorische waarde als Gesamtkunstwerk en vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp alsmede vanwege de bijzondere monumentale kunst en vanwege het bijzondere belang voor het oeuvre van architect P.H. Weegels en beeldend kunstenaar Harrie Martens.

- Het complex heeft hoge ensemblewaarde vanwege de bijzondere relatie met het aangrenzende Bisschoppelijk College, vanwege de bijzondere functionele, ruimtelijke en architectonische samenhang van de onderdelen en vanwege de bijzondere relatie van het complex met zijn directe omgeving, als natuurlijke overgangszone tussen de stedelijke bebouwing en het bosrijke IJzerenmangebied. Het oorspronkelijke concept is herkenbaar behouden.