Wim Jakobsen werkt voor de Monumentenwacht, onderdeel van Erfgoed Zeeland. Hij zag steeds vaker energierapporten die veel te riskant zijn om bij een monument uit te voeren. ‘Samen met de gemeenten Veere, Middelburg en Schouwen-Duiveland en een aantal bedrijven zijn wij begonnen met een ‘energiealliantie’. Dit is een proef, waarmee we monumenteneigenaren helpen om hun monument te verduurzamen. Het monumentenpaspoort is daar onderdeel van.’

Het energiepaspoort voor monumenten staat nu in de startblokken. Jakobsen: ‘Eigenaren kunnen door ons en de partners met wie wij samenwerken een rapport op laten stellen. In dit rapport staat hoe ze hun monument veilig kunnen verduurzamen. Er is dan onder meer aandacht voor isolatie: moet je het dak isoleren of is de vloer voldoende? Hoe kan je zonnepanelen zo plaatsen, dat het rendement hoog is, maar de zichtbaarheid zo gering mogelijk?’

Wim Jakobsen merkt dat eigenaren vaak te moeilijk denken: ‘Als je een zolder nooit gebruikt, dan moet je geen kapitalen investeren in het isoleren van het dak, maar dan levert het ook al veel op als je de zoldervloer isoleert. Verder is het belangrijk dat je isoleert met natuurlijke materialen. En alles met mate doen. Je moet je monument niet compleet dichtplakken. Als je op een bepaalde plek flinke maatregelen neemt, loop je kans dat er op een andere plek in je monument een vochtprobleem ontstaat. Je moet het dus als een totaalplaatje bekijken.’ 

Je moet je monument niet compleet dichtplakken.

To Verhaeghe de Naeyer is in Middelburg eigenaar van een rijksmonumentaal pand en eigenlijk al vanaf het monument dat hij het pand kocht in 1989, bezig met duurzaamheidsmaatregelen. Hij is een van deelnemers van de energiealliantie in Middelburg en helpt als ervaren verduurzamer en monumenteneigenaar nu ook anderen. ‘Het pand is oorspronkelijk afkomstig uit de 16e eeuw, maar heeft zoals veel huizen in de binnenstad van Middelburg, een face lift gekregen in de 18e eeuw. Waar nodig vervingen we kozijnen en verder lieten we alles zo’n beetje in de oude staat.’

In 2000 was het tijd voor een volgende onderhoudsronde. Verhaeghe de Naeyer: ‘Op het achterhuis kwam een compleet nieuwe dakconstructie. Toen hebben we meteen het dak en de muren boven geïsoleerd. Daar begon het allemaal mee. Wij merkten al meteen een behoorlijk verschil in energieverbruik.’ Toch waren deze maatregelen nog niet voldoende. ‘In de loop der jaren begonnen we steeds meer last te krijgen van tocht in het huis. Dat is natuurlijk kenmerkend voor monumenten: overal zijn kieren, want alles is schots en scheef. We dichtten de kieren en plaatsten voorzetramen, daarmee maakten we rond 2009 weer een flinke stap: ons wooncomfort nam toe, het energieverbruik nam af. In 2012 hebben we vervolgens op het dak van het achterhuis 10 zonnepanelen laten plaatsen. Dat is met een constructie gedaan, waardoor ze eigenlijk verzonken zijn in het dak. De panelen leveren nu driekwart van ons energieverbruik.  De grootste stap maakten we uiteindelijk in 2014. Toen hebben we de drastische maatregel genomen om de hele vloer eruit te halen en vervolgens te isoleren en vloerverwarming aan te leggen. Het verduurzamen van ons monument was belangrijk voor het binnenklimaat. Van een luchtvochtigheidsgraad van 80% zijn we gezakt naar 50%. Dat betekent veel minder schimmelvorming in huis. Door het isoleren en plaatsen van dubbel glas is ons wooncomfort enorm toegenomen.

Wooncomfort enorm toegenomen.

‘We hebben nu bijna geen gas meer nodig, omdat we een warmtepomp hebben, in combinatie met een hybride ketel. Met een hybride ketel werk je met een laagtemperatuur systeem. Het water wordt nooit warmer dan 40 graden. Dit systeem komt heel traag op temperatuur, dus je kan je verwarming nooit zomaar uitzetten. Daarom hebben we er een pellet kachel bij: dan krijgen we de woonruimte binnen een kwartier op een graad of 20. Gas gebruiken we eigenlijk alleen nog om te douchen en een enkele keer in de winter voor bijverwarming. Ons gasverbruik is van 3000 kuub naar 200 kuub gedaald. We verbruiken wel meer elektriciteit, onder andere door die warmtepomp, maar die wekken we nu zelf op met onze zonnepanelen.’

Gas gebruiken we alleen nog om te douchen.

Duurzaamheidsmaatregelen bij monumenten liggen vaak gevoelig bij vergunningverleners, ontdekte Verhaeghe de Naeyer. ‘Wij botsten met onze plannen voor de zonnepanelen in eerste instantie met Monumentenzorg en Bouw en Woningtoezicht. Met tien eigenaren van monumenten in Middelburg vonden we elkaar. We zijn in gesprek gegaan met de gemeente. De tendens is dat veel monumenten leeg blijven staan: de stookkosten zijn vaak enorm en het onderhoud is kostbaar. Dan is het noodzakelijk dat eigenaren goed advies krijgen, zodat ze hun pand naar de eisen van deze tijd kunnen opknappen en daarmee ook zorgen voor het behoud van het monument. Inmiddels hebben we de stichting Groene Monumenten Middelburg opgericht. We zitten met enige regelmaat met eigenaren om tafel, om ervaringen uit te wisselen. Daarbij worden we ondersteund door de Monumentenwacht van de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland en de gemeente. Op Open Monumentendag organiseren we samen een duurzaamheidsbeurs. We trekken nu dus samen op!’

Wij trekken nu samen op!

Verhaeghe de Naeyer heeft in de loop der jaren gemerkt dat de Monumentenwacht steeds meer vanuit duurzaamheidsoogpunt naar monumenten is gaan kijken. ‘Het voordeel is dat monumentenwachters in alle monumenten komen en dus weten wat iedereen aan maatregelen uitgevoerd heeft. Zij kunnen eigenaren met elkaar in contact brengen, zodat ze ervaringen uit kunnen wisselen. Ik heb zelf veel gehad aan de kennis van andere eigenaren en ik krijg ook geregeld mensen over de vloer, die willen zien hoe wij dingen hebben aangepakt.’

Monumentenwacht brengt eigenaren met elkaar in contact.