Uw monument verduurzamen is een veelomvattend project. Deel daarom uw project in kleinere stukken op. Marc: ‘Globaal zijn de onderdelen van een verduurzamingsproject: isoleren, ventileren, verwarmen en opwekken. De keuzes voor verwarming en energieopwekking kan je niet los zien van de keuzes die u maakt op het gebied van isoleren en ventileren.’

Of het nu is voor het bepalen van monumentale waarden of voor een subsidieaanvraag: schakel altijd in een vroeg stadium al de hulp van adviseurs in. Uw gemeente is hierin uw eerste aanspreekpunt. 

Marc: ‘Verduurzamen betekent steeds kijken wat er in relatie tot de monumentale waarden mogelijk is. Benader daarom ook in een vroeg stadium de gemeente voor advies. Als het nodig is, kan ook de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed meedenken of zelfs meedraaien in een bouwteam. Soms is het nodig om een bouwfysicus in te zetten. Die kan helpen met de juiste keuze van isolatiemethode en -materialen. Ook kan hij vooraf al verschillende berekeningen maken om schade achteraf te voorkomen. Het blijft maatwerk.’

Uw monument heeft voor u er kwam wonen waarschijnlijk al tientallen andere bewoners gehad. Ook deze waren uit op comfort. Honderd jaar geleden hadden ze daar andere middelen voor, maar die kunnen nog steeds bijdragen aan verduurzaming. Kleine dingen maken hierin al een verschil. Denk bijvoorbeeld aan het terugbrengen van de luiken. Maak ook gebruik van de ligging van het pand ten opzichte van de zon bij het bepalen van de ruimtes.

Marc hamert erop aan de buitenkant te beginnen. ‘Maatregelen aan de binnenzijde hebben pas zin als u de buitenkant op orde heeft. De eerste zorg is een droge buitenschil van het gebouw. Dus zorg voor afvoer van het water dat van buitenaf komt. Kijk eerst naar de mogelijkheden voor kierdichting. Het is belangrijk om vooraf te bepalen wat goed is voor uw pand en om dit werk na afloop grondig te laten controleren. Vervolgens pakt u de isolatie van dak, vloer en gevel aan. In de praktijk worden kierdichting en isolatie vaak gecombineerd.’

Schilderwerk lijkt op het eerste gezicht niet veel met verduurzamen te maken te hebben. Toch kan goed schilderwerk een groot verschil maken. Marc: ‘Door goed schilderwerk zorgt u ervoor dat vocht minder grip krijgt op het hout. U beperkt dus de schadelijke gevolgen van vocht op bijvoorbeeld de dagkanten van uw vensters en deuren. Vooral het schilderwerk binnen moet van hoge kwaliteit zijn. Het moet namelijk dampdichter zijn. Dit is vooral belangrijk bij beter isolerend glas. Hoe beter het vensterglas isoleert, hoe eerder vocht op het hout van de kozijnen zal condenseren.’ 

Dat het juiste isolerend glas zorgt voor een flinke energiebesparing weten de meeste monumenteigenaren wel. Alleen hoe weet u welk isolerende glas voor uw monument de juiste keuze is? Over het maken van deze keuze gingen we in gesprek met Huub van der Ben van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en zelfstandig adviseur Martijn Haitink.

Als de buitenkant op orde is, kunt u gaan kijken naar de binnenkant van uw monument. Een goed begin is het opsporen van vochtbronnen en het oplossen van de problemen die daarbij komen kijken. Marc licht toe: ‘Stel u constateert dat in woonkamer een wand vochtig is. Als u hier vervolgens gaat verwarmen, wordt de lucht vochtiger. Die vochtige lucht verdwijnt naar de, koudere, keuken waar inmiddels zwarte spikkels op de muur ontstaan. Zo ziet u dat het vocht van de ene plek op een andere plek in uw pand een probleem kan creëren.’

Gaat u aan de slag met het bestrijden van vocht in uw monument? Neem dan een kijkje in onze SpecialistenWijzer. Hierin vindt u verschillende expert die u kunnen helpen.

Koudebruggen -ook wel bouwknopen genoemd- zijn zwakke schakels in de buitenschil van uw monument. Denk hierbij aan de gevel, het dak en de vloer. De balkkoppen van een monument zijn vaak koudebruggen. Marc: ‘De balkkoppen vormen de verbinding met buiten en zijn daarmee een koudebrug. Soms wordt ervoor gekozen om de balkkoppen 30 centimeter vrij van isolatie te houden. Mocht u per se willen aansluiten op de balkkoppen, dan is het zaak om dat luchtdicht/dampdicht te doen.’

Er wordt veel onderzoek gedaan naar dit onderwerp. De KU Leuven, de TU Delft en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn hiermee bezig. Marc: ‘Daarvoor zijn we steeds op zoek naar voorbeelden in de praktijk, die we kunnen monitoren. We meten dan wat er voor en na een ingreep gebeurt met temperatuur en vochtigheid. Die cijfers dragen bij aan betere modelvorming, waardoor we steeds beter kunnen voorspellen wat een maatregel voor gevolgen gaat hebben in een pand.’

Weten waar vochtbronnen zijn, levert input op voor de keuzes rondom isolatie. Houd hierbij rekening met het gebruik van het pand. Het dak isoleren van een zolder waar alleen de kerstballen liggen, is zonde. Dan ligt isolatie van de zoldervloer meer voor de hand.

Niet alleen waar u isoleert is belangrijk, ook het isolatiemateriaal kan een groot verschil maken. Marc: ‘Ik ben voorzichtig met dampopen isolatiemethoden. Dit kan een risico vormen omdat het vocht uit de binnenruimte kan condenseren op het buitenblad. Dit leidt tot schade. Een oplossing bij gevels die meer vocht belast zijn, is kiezen voor capillair actief isolatiemateriaal. Dat materiaal kan vocht opnemen en ook weer afstaan. De isolatiewaarde van dit relatief nieuwe materiaal is echter wel 50% minder dan die van traditionele materialen.’

Denk naast isolatie ook na over ventilatie. Een goede ventilatie zorgt voor een gezond binnenklimaat en voor de afvoer van vocht. Een eenvoudig voorbeeld is natuurlijk het openzetten van een raam, maar mechanische afzuiging is ook een mogelijkheid. U heeft ook steeds vaker de optie een combinatie te maken met de installatie(s) voor verwarming en energievoorziening.

Deze stap hangt eigenlijk samen met Stap 9: Ventilatie. De ontwikkelingen op het gebied van installaties, warmtepompen en dergelijke gaan snel en steeds meer is mogelijk. U kunt bijvoorbeeld een volledig mechanisch afzuigsysteem koppelen aan een WTW-installatie. Ook hier is het belangrijk om u goed te laten adviseren. Wat bij de buurman werkt, werkt misschien niet bij uw monument.