Inleiding en omschrijving

Het EIKSKE is een complex met zesentwintig uit 1913 daterende mijnwerkerswoningen van de particuliere mijnonderneming Oranje Nassau in de zogenoemde Lotharingse bouwstijl. Het complex werd gebouwd overeenkomstig uit 1911 en 1912 daterende ontwerptekeningen van het bouwbureau van de Maatschappij tot Exploitatie van Limburgsche steenkoolmijnen Oranje Nassau. Deze in 1893 door spoorwegingenieur Sarolea en de mijningenieurs Honigmann opgerichte particuliere maatschappij werd in 1908 verkocht aan de Franse mijnondernemers De Wendel die de Lotharingse bouwtrant in de Nederlandse mijnwerkerswoningbouw introduceerden. In 1898 begon deze onderneming in Schaesberg met de aanleg van de schachten van de mijn Oranje Nassau II.

Het Eikske kwam tot stand op een driehoekig COMPLEXTERREIN op geringe afstand van de particuliere mijn Oranje Nassau II. De driehoekige vorm van het complexterrein werd aan de oostzijde bepaald door het tracee van de mijnspoorweg van Heerlen naar de uit 1903 daterende Staatsmijn Wilhelmina; aan de noordwestzijde door het verloop van de Honigmannstraat. De zuidelijke omgrenzing van het complex werd nagenoeg in oost-westrichting tussen de spoorlijn en de Honigmannstraat geprojecteerd.

De Honigmannstraat vormt de basis van het driehoekige complexterrein. De Mijn Carlstraat is een dwars op de Honigmannstraat geprojecteerde, in zuidoostelijke richting naar de top van de driehoek gerichte, doodlopende straat. Deze straat loopt uit in een klein pleintje, met korte aftakkingen in noordoostelijke en zuidwestelijke richting (cul -de-sac). De Mijn Carlstraat verdeelt het Eikske in twee onderling gespiegelde helften.

Het Eikske heeft 26 halfvrijstaande woonhuizen, verdeeld over dertien bouwkundige eenheden, met ruime voor- en achtertuinen. De panden hebben oorspronkelijk een gedeeltelijke souterrainverdieping, anderhalve bouwlaag en een vliering.

In het complex zijn zes exterieurvarianten en twee interieurvarianten vertegenwoordigd. De als zodanig aangegeven exterieurvarianten A t/m E zijn elk tweemaal vertegenwoordigd, variant F driemaal. De panden Honigmannstraat 2-4 (type A), Honigmannstraat 6-8 (type E), Honigmannstraat 14-16 (type B) en Honigmannstraat 18-20 (type A) bevinden zich min of meer parallel langs de Honigmannstraat. De tussengelegen panden Honigmannstraat 10/Mijn Carlstraat 2 (type D) en Honigmannstraat 12/Mijn Carlstraat 1 (type C) markeren aan beide zijden de aansluiting van de Mijn Carlstraat op de Honigmannstraat. De panden Mijn Carlstraat 3-5 (type E), Mijn Carlstraat 7-9 (type F), Mijn Carlstraat 11-13 (type D), Mijn Carlstraat 15-16 (type F), Mijn Carlstraat 12-14 (type C), Mijn Carlstraat 8-10 (type F) en Mijn Carlstraat 4-6 (type B) zijn rondom het pleintje gelegd waarin de Mijn Carlstraat uitloopt. Het pand Mijn Carlstraat 15-16 (type F) is midden in de zichtlijn van de Mijn Carlstraat gelegd die de basis van de complexdriehoek (de Honigmannstraat) met de top van de driehoek verbindt.

In de achtertuin van Mijn Carlstraat 14 bevindt zich het voormalige, inmiddels tot garage verbouwde, gezamenlijke bakhuis van de wijk.

De variatie-rijke toepassing van de Lotharingse bouwstijl in het Eikske kenmerkt zich in hoofdzaak door decoratieve bakstenen gevelkaders (geprofileerde plinten, lisenen, fries- en kroonlijsten) waartussen terugliggende gepleisterde gevelvlakken of omgekeerd. Getoogde vensters en deuren.

In 1950 werd het pand Honigmannstraat 2 (type A) in gebruik genomen als pastorie. Om die reden werd tegen de zijgevel een spreekkamer, tegen de achtergevel een serre gebouwd.

In 1957 werd tegen de zijgevels van de overige woningen van het type A t/m E een douche- annex toiletruimte van één bouwlaag onder plat aangebouwd. Een en ander ging gepaard met de sloop van de oorspronkelijke, vrijstaande dubbele schuren waarin de buitenprivaten waren ondergebracht. Aan weerszijden van de perceelsgrenzen achter de woningen werden nieuwe, tweegewijs gecombineerde bergingen onder zadeldak gebouwd.

Bij de woningen van het type E zijn op de verdieping de oorspronkelijke slaapkamers aan de tuinzijde in twee helften gesplitst, als gevolg waarvan het oorspronkelijke vensterkozijn in de tweede laag is vervangen door twee rechthoekige vensters.

Bij de woningen van het type F (Mijn Carlstraat 7-9, 8-10 en 15-16) werden de oorspronkelijke achtergeveluitbouwen onder lessenaarsdaken (keuken en sanitaire voorzieningen) vervangen door een nieuw aangebouwd volume van één bouwlaag onder plat met dezelfde bestemming. In de eerste laag van het vrijgebleven achtergeveldeel werd een nieuw vensterkozijn geplaatst.

De in 1950 gerealiseerde uitbreidingen van Honigmannstraat 2, alsmede de in 1957 uniform aangebouwde douche- en toileteenheden van de woningtypen A t/m E en de keuken- annex douche- en toileteenheden tegen de achtergevel van het woningtype F zijn voor de bescherming van ONDERGESCHIKT BELANG.

Alle overige sedert 1913 gerealiseerde aan- en bijbouwen zijn UITGESLOTEN van bescherming.

Waardering

De mijnwerkerswoningen van het Eikske zijn van cultuurhistorische waarde en vertegenwoordigen nationaal belang als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische en geografische ontwikkeling van de mijnstreek sedert het laatste decennium van de 19de eeuw en als specimina van een woonhuistype met een aanzienlijk innovatief karakter. Het complex is van belang als bijzondere vorm van huisvesting van mijnpersoneel.

Het complex is van architectuurhistorische waarde vanwege het belang van de beïnvloeding door de Lotharingse bouwstijl, vanwege de betrokkenheid van het bouwbureau van de Maatschappij tot Exploitatie van Limburgsche Steenkoolmijnen Oranje Nassau bij het ontwerp en vanwege de bijzondere materiaaltoepassing en ornamentiek.

Het Eikske is een min of meer op zichzelf staand woningcomplex, dat vanwege de situering was verbonden met de ontwikkeling van de streek sedert de grootschalige exploitatie van steenkoolmijnen. Het Eikske is van belang vanwege de wijze van verkaveling c.q. inrichting, hetgeen een bijzondere dimensie heeft door de wijze waarop de plattegrond van het complexterrein is bepaald: een snijpunt van spoor- en straatwegen. Een groenzone herinnert aan het tracee van de mijnspoorlijn, waardoor de ervarings- en belevingswaarden van de totstandkoming van het complexterrein nog in stand gebleven zijn. Het complex is daarmee ook van betekenis voor het aanzien van de streek. De functioneel-ruimtelijke relatie met het voormalige mijnbedrijf Oranje Nassau II is evenwel niet meer aanwezig. Thans is het Eikske gesitueerd in een sedert de mijnsluiting tot ontwikkeling gekomen woongebied. Het Eikske is als geheel in redelijk tot hoge mate gaaf bewaard gebleven en is van belang vanwege de architectonische kwaliteiten van de samenstellende onderdelen. De mijnwerkerswoningen van het Eikske beschikken in nationaal perspectief over een zeer hoge architectuurhistorische, typologische en functionele zeldzaamheidswaarde.